7 nước Stan Trung Á

BẢY NƯỚC "STAN" THUỘC MIỀN TRUNG-Á
Afghanistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Pakistan, Tajikistan, Turkmenistan va Uzbekistan

Chữ cuối của các nước này là "STAN", có nghĩa là nơi, vùng đất, hay quê hương, như nước của người Afghan thì gọi là Afghanistan, của người Tajiks gọi là Tajikistan.

Nền văn hóa của 7 xứ này rất khác biệt. Chỉ có Kazakhstan là một trong 5 nước vừa độc lập cách đây 10 năm từ khi chế độ Cộng Sản Liên-Sô bị sụp đổ, là có tương lai sẽ thịnh vượng vì có nhiều mỏ dầu lửa. Afghanistan và Pakistan là 2 quốc gia không phải là thuộc địa của Liên-Sô.Trong 7 nước này, Pakistan là một nước đông dân số nhất, có một lực lượng quân sự hùng hậu nhất và đã chế được bom nguyên tử cùng lúc với Ấn Độ. Hơn nữa, Pakistan cũng là một nước có nhiều vụ tranh chấp về tình hình chính trị nội bộ đáng lo ngại nhất. Tajikistan va Kyrgyzstan là hai quốc gia nghèo nhất, tùy thuộc vào tài trợ của quốc tế. Afghanistan là một quốc gia cần phải xây dựng lại sau 23-năm chiến tranh. Hàng triệu quả mìn còn đang nằm rải rác khắp xứ này chưa được phá hủy. Bảy "Stans" này có đặc điểm chung là sa mạc mênh mông và núi non hiểm trở như các rặng núi Hindu Kush, Pamirs, Safed Koh. Cao nguyên và núi non gắn liền với đời sống hàng ngày của các dân tộc này. Về mùa hè, tuyết tan rã chảy xuống các sông ngòi giúp cho dân ở đây trong vấn đề canh tác nông nghiệp. Vùng rặng núi Indus ở Pakistan có một hệ thống dẫn thủy nhập điện lớn nhất thế giới. Trong lịch sử, chúng ta đã nghe nói dến những vị tướng nổi tiếng như Alexander, Attila, Mahmud, Genghis Khan (Thành-Cát Tư-Hãn), Tamerlane, Babur đã từng đặt chân đến vùng này.

Khoảng thế kỷ thứ 3 trước Tây Lịch, nhà chinh phục độc tài nổi tiếng Asoka sau trở nên một Phật tử rất hiền từ, tại vùng này phật giáo rất thịnh hành kéo dài được mấy trăm năm. Vào lúc này, các nhà điêu khắc đã tạc các tượng Phật trong núi đá ở Bamian, mà tháng 2 năm 2001 nhóm Taliban đã cho phá nổ. Đạo Islam thay thế đạo Phật sau đó, do dân Arabs di cư đến xứ Iran (Ba Tư) trước, sau đó đến lập nghiệp tại 7 nước này từ đầu thể kỷ thứ 7.

Dân số khoảng 26.8 triệu, thủ đô là Kabul với diện tích rộng 250,001 dặm vuông. Dân nói tiếng Persian (Dari) chiếm khoảng 50% dân số, 35% nói tiếng Pashtu, 11% tiếng Turkic, 4% các tiếng khác. Có nhiều giống dân, dân Pashtun chiếm 38%, Tajik 25%, Hazara 19%, các giống dân khác 18%. Về tôn giáo, Sunni Muslim chiếm 84%, Shiite Muslim 15%, các tôn giáo khác 1%. Khoảng 32% dân số có thể biết viết và đọc, trung bình tuổi thọ là 46.2 năm, thấp nhất trong bảy nước này. Tỷ lệ tử vong trẻ em sơ sanh là 147 phần 1,000, cao nhất trong 7 nước "Stans". Giòng họ vua Mohammad Zahir Shah đã cai trị xứ này mấy trăm năm qua, cho đến năm 1963, vị vua này muốn canh tân xứ sở để theo kịp các nước tây phương nên năm 1964, ông ta mời 452 vị bộ lạc trưởng, lãnh đạo tôn giáo và các nhà thông thái đến để thành lập một chính phủ Quân chủ lập hiến. Năm sau đó, một chính phủ lập hiến được thành hình tại thủ đô Kabul. Tuy nhiên, các vị bộ trưởng trong chính phủ bắt đầu chỉ trích chính phủ về hình thức cai trị theo chế độ quân chủ. Chính phủ khuyến khích đàn bà bỏ khăn che mặt và khăn trùm trên người (gọi là chadri), hiến pháp bảo đảm quyền bình đẳng giữa đàn ông và đàn bà. Phái nữ được ghi danh theo học trường đại học tại Kabul với tài trợ của chính phủ Hoa Kỳ đồng thời cũng được ứng cử và bầu cử vào chính phủ.

Tiền viện trợ của cả Liên-Sô và Hoa kỳ được dùng để xây lại đường sá, các đập dẫn nước ở vùng thung lũng sông Helmand. Các giáo sư ngoại quốc đến từ Hoa-Kỳ, Liên-Sô, Pháp, Đức, các cơ quan thiện nguyện, phụng sự hòa bình cũng đến giúp dỡ về giáo dục, y khoa, khoa học, y tế, kế toán, v.v... để tái thiết xứ này.

Tuy nhiên, ở các vùng quê xa xôi hẻo lánh, chỉ 10% số người có thể biết đọc và viết, đường sá vẫn gặp nhiều trở ngại, điện thoại hay TV cũng chưa được biết tới, chỉ ở thủ đô Kabul hay một vài thành phố lớn.

Ở thủ đô Kabul, nội bộ trong chính phủ bắt đầu chia rẻ, chỉ trích nhau, không thống nhất để làm ra những luật lệ để thi hành. Đảng Cộng sản bắt đầu kêu gọi xuống đường biểu tình, dình công và đòi hỏi phải thay đổi chính phủ. Đảng bảo thủ bắt đầu không còn tin tưởng chính phủ đang cầm quyền.

Năm 1973, Daoud, một người em họ vua thuộc nhóm quá khích đảo chánh và truất phế vua Zahir Shah. Vị vua này phải bỏ xứ đến tị nạn tại Rome, Italy. Tự do, Daoud dẹp bỏ chế độ quân chủ đã có hơn mười năm qua cho đến năm 1978, đảng Cộng Sản lật đổ chính phủ của ông Daoud, được sự yểm trợ của chính phủ Mạc Tư Khoa. Ông Daoud đã bị nhóm này sát hại sau đó chính phủ độc tài Taliban lên nắm chính quyền. Chiến tranh đẫm máu kéo dài trong suốt 23 năm với 1.5 triệu người chết, trên 4 triệu người sống trong cảnh màn trời chiếu dất. Đất đai không trồng trọt được vì mìn vẫn còn chôn rãi rác khắp nơi, thủ đô Kabul bị hư hại hầu hết, trường đại học nay chỉ còn lại đống gạch vụn, đường sá, cầu cống bị phá hủy.

Sau vụ khủng bố tại Mỹ vào ngày 11 tháng 9 năm 2001 vừa qua, chính phủ Mỹ đã tìm ra nhóm bảo trợ khủng bố của nhà triệu phú Saudi Arabia Osama bin Ladin được sự bảo chế của chính phủ Taliban. Vì vậy, quân đội Mỹ đã được ra lệnh đỗ bom, tấn công nhóm Osama bin Ladin và lật đổ chính phủ Taliban vào đầu năm 2002. Sau khi chính phủ Taliban bị lật đỗ, đàn bà được cho phép đi làm, đi học và được đi ra ngoài đường mà không cần phải đàn ông dẫn. Hiện nay, một chính phủ lâm thời được lập ra dưới sự bảo trợ của Liên Hiệp Quốc. Trong tương lai sẽ có một chính phủ dân cử lập ra với nhiều thành phần đại diện của các nhóm và đảng phái. Ông Zahir Shah, vị vua cuối cùng bị lưu vong sau 29 năm nay cũng đã được hồi hương mời giữ chức vụ Cố Vấn tối cao cho Chính Phủ. Đây cũng là một tia sáng hy vọng cho dân tộc Afghanistan.

Dân số khoảng 14.8-triệu người, thủ đô là Astana (trước năm 1997, thủ dô là Almaty). Diện tích nước này khá rộng khoảng 1,049,155 dặm vuông, gấp 4 lần nước Afghanistan. Nước này vẫn giữ liên hệ mật thiết với Nga Sô vì có chung biên giới dài 4,250 dặm.

Dân Kazakhstan có 60% nói tieng Russian, 40% nói tiếng Kazakh. Dân Kazakh chiếm 53% dân số, Russian 30%, Ukrainian 4%, các dân khác khoảng 13%. Đạo Muslim chiếm 47%, đạo Russian Orthodox 44%, Protestant 2%, con lai 7%. Tuổi thọ trung bình 63.3 năm, tỉ lệ tử vong trẻ em so sánh là 59 phần 1,000

Từ khi nước này đươc độc lập, các nước ngoại quốc đã bỏ ra $12 tỉ đô-la để kinh doanh, rieng năm 2000, dầu lửa bán được $5 tỉ đô-la. Đây là quốc gia có đất đai lớn nhất với diện tích lớn gấp 4 lần tiểu bang Texas và cũng là xứ giàu nhất trong 5 quốc gia được độc lập từ Liên-Sô. Số dầu lửa dự trữ trong vùng gần biển Caspian ước tính đến 17.6 tỉ thùng (barrels) so sánh vói Hoa kỳ có lượng dầu dự trữ là 22 tỉ thùng. Ngay cả Trung Cộng cũng gởi các công ty đến xứ này để kinh doanh. Các ống dẫn dầu khổng lồ được chuyển sang các nước Âu châu phải băng qua Nga Sô. Lượng khí đốt thiên nhiên (natural gas) cũng rất dồi dào nhưng cần phải có hệ thống để chuyển đi cung cấp các nước ngoài.

Tuy nhiên, mức sống người dân ở đây vẫn còn thấp, hầu hết tiền bán từ dầu hỏa phải chi phí cho các chương trình xây cất tại thủ đô Astana do Tổng Thống Nursultan Nazarbayev đưa ra. Số người thất nghi?p ở các thành phố lớn là 14%, các nơi khác lên dến 50%.

Tình trạng hối lộ ở đây là thường tình, hàng triệu đô-la thâu được do các công ty dầu hỏa Hoa Kỳ năm 1997 trả để được khai thác dầu đã gởi sang ngân hàng Thụy Sĩ bất hợp pháp. Ở đây, không được ai có quyền truy tố Tổng Thống, vì luật pháp bảo vệ Tổng Thống. Nếu có cơ quan báo chí nào viết bài tố cáo Tổng Thống là cơ sở sẽ bi tịch thu và đóng cửa.

Ông Nazarbayev trước đây là một cựu đảng viên cao cấp cuối cùng của Cộng Sản Liên-Sô tại xứ này và cũng là vị Tổng Thống đầu tiên từ khi được độc lập. Năm 1999, ông tái đắc cử một cách dễ dàng vị ứng cử viên đối lập bị cơ quan Tư Pháp của ông không cho phép tranh cử. Ông ta nắm quyền cả cơ quan Lập Pháp và Tư pháp theo kiểu Cộng Sản Lien-So. Tuy nhien, nguoi dan tuong doi it bi dan ap bang cac quoc gia lang gieng nhu Uzbekistan và Turkmenistan.

Trước thế kỷ thứ 17, các bộ lạc Turkic gồm các dân Mông Cổ của Thành Cát Tư Hãn

Sống rải rác trong vùng này. Đầu thế kỷ 17 trở đi, người Russian bắt đầu di dân đến

Đ?n thập niên 1930s và 1940s, hàng chục ngàn người di dân đến vùng này vì sợ nhà độc tài Joseph Stalin sát hại trong đó có người Russian, German, Korean từ vùng Viễn Đông Lien-Sô đến.

Cũng giống như các nước Stans khác, trong giai đoạn này, các nhà lãnh tụ Cộng Sản Liên Sô lúc nào cũng tìm cách tiêu diệt văn hóa cổ truyền địa phương. Họ cho đốt hết sách vở, giết hại các nhà lãnh tụ yêu nước hoặc gởi đi vùng kinh tế mới. Ngày nay, dân chúng nói rành tiếng Russian hơn là tiếng Turkic địa phương, nền kinh tế đư?c phát triển nhờ các mỏ dầu hỏa và khí đốt thiên nhiên, dân Kazakhs hy vọng một ngày gần đây đất nước họ sẽ có được một chính phủ dân chủ thật sự.

Dân số khoảng 4.8-triệu người, thủ đô là Bishkek với diện tích rộng khoảng 76,641 dặm vuông. Ngôn ngữ chính là Kyrgyz và Russian. Dân gốc Kyrgyz chiếm 65% dân số, Russian chiếm 13%, các giống dân khác chiếm 8%. Khoảng 75% theo đạo Muslim, 20% theo đạo Russian Orthodox, các tôn giáo khác 5%. Tuổi thọ trung bình là 63.5 năm, tỉ lệ tử vong trẻ em so sánh là 77 phần 1,000.

Trong những năm dưới sự cai trị của chế độ Cộng Sản Liên-Sô, người dân xứ này bị cai trị rất gắt gao, không được đi học theo truyền thống của họ mà chỉ học theo chủ nghĩa Cộng Sản. Tuy nhiên, người dân xứ này vẫn luôn luôn chống đối, quyết giu những phong tục tập quán xưa, vì vậy bạo quyền Liên-Sô không đàn áp họ dễ dàng. Ở đây, có hai rặng núi Pamir và Tian Shan là nơi họ dùng làm căn cứ để chống lại chính sách cai trị của Liên-Sô, bảo vệ các tập quán xưa của họ.

Bị Liên-Sô chiếm vào năm 1876, đến năm 1936, Kyrgyzstan trở thành một tỉnh của Liên-Sô lấy thủ đô mới là Frunze. Đến năm 1991, dân Kyrgyz dời lại thủ đô cũ là Bishkek (có nghĩa là 5 hiệp sĩ). Câu chuyện huyền thoại cho rằng lúc xưa có 5 chàng hiệp sĩ đánh nhau để chiếm vùng này. Có khoảng 600,00 người Russian lập nghiệp ở đây, có trên 300,000 người đã trở lại Nga Sô vì công ăn việc làm ở đây rất khó khăn.Vào năm 1996, chính quyền Nga Sô muốn phát triển kinh tế tại vùng này nên chọn tiếng Russian là một ngôn ngữ chính thứ hai ngoài tiếng Kyrgyz.

Núi non hiểm trở là một trở ngại cho chính quyền địa phương, các nhóm du kích quá khích này đóng quân trong núi thường hay đụng độ với quân chính phủ địa phương. Tổng Thống Akayev bắt chước cách cai trị của chế độ Cộng Sản Liên-Sô, kiểm duyệt báo chí gắt gao, tìm cách loại bỏ các đảng chính trị đối lập, bỏ tù các phe chống đối muốn ra tranh cử. Năm 2000, ông ta trúng cử lại vì bầu cử gian lận, trao đổi cac thùng phiếu và hăm dọa các người dân đi bầu. Tuy nhiên, các nhà báo độc lập và các đảng đối lập vẫn còn sinh hoạt.

Chính phủ Akayev cố gắng nâng cao phát triển thị trường bằng cách thay đổi cách sản xuất hệ thống cũ của Liên-Sô và cho phép các tù nhân có thể mở các công ty kinh doanh. Tuy nhiên, số người có khả năng để kinh doanh rất nhỏ và chính phủ cần tiền để trang trải các chi phí quốc gia, tỉ lệ nhân công thất nghiệp khá cao, đồng tiền bị mất giá và vật giá tăng nhanh.

Pakistan có một dân số khá đông, khoảng 144.6 triệu người, thủ đô là Islammabad với diện tích rộng 307,374 dặm vuông. Về ngôn ngữ, người dân nói tiếng Punjabi chiếm 58%, tiếng Sindhi 12%, tiếng Pashtu 8%, tiếng Urdu 8%, còn lại các tiếng khác chiếm 14%. Pakistan gồm các giống dân như Punjabi, Sindhi, Pashtun, Baluchi, Muhajir, người theo đạo Sunni Muslim chiếm 77%, đạo Shiite Muslim 20%, con lai 3%. Người Pakistan có tuổi thọ trung bình 61.5 tuổi. Tỉ lệ trẻ em tử vong so sánh là 81 phần 1,000. Dân số Pakistan chiếm khoảng 2 phần 3 tổng số dân của 7 nước Stan cộng lại và cũng là nước có dân theo đạo Muslim đứng thứ nhì trên thế giới sau nước Indonesia. Nền kinh tế cũng như giáo dục đang trên đà xuống dốc. Sau 54 năm từ ngày nước Pakistan được độc lập, có 4 lần bị quân đội đứng lên lật đổ chính quyền dân cử. Lần chót xảy ra vào tháng 10 năm 1999 Thủ Tướng dân cử Nawaz Sharif bị Tướng Tổng Tư Lệnh Quân Đội Pervez Musharraf đảo chánh không đổ máu, và từ tháng 10 năm 2001 ông làm Tổng Thống của Pakistan cho đến nay. Trong những năm chiến tranh, súng đạn được nhập từ đổ vào xứ này đặc biệt là loại súng nói tiếng Kalashnikov. Các đảng phái chính trị, cảnh sát và dân chúng thường thanh toán lẫn nhau, gây nhiều xáo trộn tại thành phố Karachi với dân số 12 triệu người. Hai vị Thủ Tướng dân cư trước là bà Benazir Bhutto (con gái của Tổng Thống Bhutto) và Nawaz Sharif đều bị bệ hạ vì chính phủ của hai người này tham nhũng, bè phái và hối lộ.

Năm 1947, Pakistan là quê hương của người Muslim trong khối thuộc địa Anh. Pak theo tiếng Urdu, có nghĩa là tinh khiết, Pakistan là một xứ tinh khiết. Vùng Punjab chiếm khoảng 59% dân số là nơi lâu nay có nhiều ảnh hưởng về chính trị, người dân vùng này muốn trở thành một vùng tự trị của người Punjab. Pakistan có một lực lượng quân đội 620,000 người, đông nhất trong 7 nước Stan. Năm 1998, họ đã thử bom nguyên tử thành công thử thách với Ấn Độ sau khi Ấn Độ thử bom nguyên tử trước đó. Ngân sách quốc phòng chiếm 30% ngân sách quốc gia, về học vấn, chỉ 10% dân chúng được đi học, mặc dù 50% dân số 145 triệu ở lứa tuổi dưới 15. Các vùng quê, trẻ em không có điều kiện đi học. Hầu hết, các em bé trai được hàng ngàn gia đình gởi đi học tại các trường học gọi là madrasahs là nơi họ giáo dục cho trẻ em về đạo Muslim theo khuynh hướng cực đoan. Những trường học madrasahs này cũng dạy cho trẻ em thù ghét nước Mỹ, cho rằng những cuộc tấn công của Mỹ chống lại các nhóm Taliban và Osama bin Laden là một trong các chủ trương của người Mỹ chống người theo đạo Muslim. Nước Mỹ cũng đã một thời là nước bán đồng minh của Pakistan, và gần đây, hai quốc gia cũng đã hợp tác để chống lại các nhóm khủng bố sau vụ tấn công vào ngày 11 tháng 9 năm 2001 tại Mỹ. Họ đã cho phép quân đội Mỹ dùng lạnh thổ của họ làm căn cứ để tấn công chính phủ Taliban. Cũng nên biết là, trước vụ khủng bố này, Pakistan và Afghanistan là hai nước đồng minh, chính phủ Taliban của Afghanistan được sự ủng hộ của chính phủ Pakistan.

Dân số nước Tajikistan khoảng 6.6 triệu dân, thủ đô là Dushanbe với diện tích rộng 55,251 dặm vuông. Dân Tajikistan nói hai thứ tiếng Tajik và Russian. Dân gốc Tajik chiếm 65% dân số, dân Uzbek chiếm 25%, Russian 3%, con lai 7%. Người theo đạo Sunni Muslim chiếm 80%, đạo Shiite 5% và các đạo khác 7%. Tuổi thọ dân Tajikistan trung bình 64.2 năm, tỉ lệ tử vong trẻ em so sánh là 116 phần 1,000. Dân Tajikistan là một trong những nước nghèo nhất thế giới. 80% dân số có lợi tức dưới $17 đô la một tháng. Đặc biệt nền văn hóa và lịch sử của Tajikistan chịu ảnh hưởng của nước Iran.

Sau khi nước này được độc lập từ Liên-Sô năm 1991, cuộc nội chiến xảy ra làm gần 50,000 bị chết. Hầu hết những người nhân công có kinh nghiệm đều bỏ chạy sang các nước láng giềng, vì vậy người ta gọi nước Tijikistan là một nước khủng hoảng, dời sống dân Tajikistan sẽ còn tệ hại hơn nếu không có viện trợ. Một trong những thử thách của họ là đất đai. Núi non hiểm trở chiếm 93% lãnh thổ rộng gần bằng tiểu bang Arkansas. Khoảng 6% đất đai được trồng cây bông cotton là nghề trồng trọt chính của họ.

Tại thủ đô Dushanbe thường hay có những vụ bom nổ khủng bố hay bắn nhau giữa các đảng phái chính trị tranh chấp hay trả thù lẫn nhau cho đến năm 1997 mới có hiệp ước ngừng bắn. Những phe tranh chấp nhau là các nhóm du kích Cộng Sản, nhóm dân Tajik, nhóm Islamic và những người xung hùng xưng bá địa phương. Năm 1994, vị Tổng Thống được bầu lên là ông Imomali Rakhmonov, mà bè phái dưới quyền ông ta là những tay buôn lậu chuyên bạch phiến từ Afghanistan đến. Afghanistan là nước đứng đầu thế giới sản xuất về bạch phiến.

Kỹ nghệ lớn nhất ở đây là ngành sản xuất Aluminum (nhôm) do Liên-Sô xây cất nhưng vẫn còn thiếu nợ hơn 120 triệu Mỹ Kim. Nhờ có những thác nước nên các đập thủy điện cung cấp đủ điện lực cho cả nước. Với hoàn cảnh trên, tương lai dân xứ này không mấy sáng sủa, nghèo vẫn là nghèo.

6. Turkmenistan:

Dân số nước Turkmenistan khoảng 4.6-triệu người, thủ đô là Asgabat với diện tích rộng 188,456 dặm vuông. Dân chúng nói tiếng Turmen chiếm 72%, tiếng Russian 12%, tiếng Uzbek 9%, các thứ tiếng khác 7%. Dân gốc Turkmen chiếm 77% dân số, gốc Uzbek chiếm 9%, gốc Russian chiếm 7%, gốc Kazakh chiếm 2%, các giống dân khác chiếm 5%. Người theo đạo Muslim chiếm 89%, đạo Eastern Orthodox 9%, các tôn giáo khác 2%. Tuổi thọ trung bình là 61 năm, tỷ lệ tử vong trẻ em so sánh là 73 phần 1,000. Nước Turkmenistan là một vùng có chứa dầu lửa và khí đốt thiên nhiên bao la. Từ ngày được độc lập cách đây 10 năm, người dân xứ này không tránh khỏi vấn đề kinh tế bị khủng hoảng trầm trọng và bị cai trị bởi một chính quyền độc tài theo kiểu Cộng Sản Sô Việt.

Vị Tổng Thống suốt đời Saparmurat Niyazov là vị lãnh tụ của đảng Cộng Sản trước khi chế độ Cộng Sản Liên-Sô bị sụp đổ. Hiện nay đảng này đổi tên là đảng Dân Chủ nhưng chỉ có một đảng duy nhất. Những người đối lập thường hay bị bắt bỏ và tù tội. Các cơ quan báo chí bi kiểm duyệt rất chặt chẽ. Chỉ có hệ thống Internet duy nhất của chính phủ lấy tên là Turmen Telecom thường xuyên bị kiểm soát các tin tức trên mạng lưới.

Trong cuộc bầu cử Tổng Thống vào năm 1992 ông Niyazov là vị ứng cử viên độc nhất trúng cử, là cuộc bầu cử đầu tiên từ khi nước này được độc lập. Cơ quan Lập Pháp cho phép Tổng Thống Niyazov được làm Tổng Thống vĩnh viễn. Tổng Thống Niyazov muốn được người dân kêu ông ta là Turkmenbashi nghĩa là vị Lãnh Tụ của dân Turkmen. Hình ông ta dược in trên từ giấy bạc cho đến trên các chai rượu Volka sản xuất nội địa. Phi trường chính đuợc lấy tên của ông ta, ngay cả một thành phố nằm trên vùng biển Caspian cũng mang tên ông.

Turkmenbashi hay là "vị Lãnh Tụ của dân Turkmen" muốn chính phủ ở một vị trí trung lập vì nước Turkmenistan hy vọng sẽ bán cho các nước láng giềng khí đốt thiên nhiên và dầu lửa. Xứ này đứng hàng thứ năm trên thế giới về lượng dự trữ khí đốt thiên nhiên. Iran mua khí đốt thiên nhiên từ năm 1998, còn lại được bán qua Ukraine và các nước thuộc địa cũ của Liên-Sô. Hàng năm số lượng nhiên liệu bán được khoảng $600 triệu đô la, nhưng vẫn bị thiếu hụt con số mà Tổng Thống Niyazov đã hứa với dân chúng là sẽ biến nước này thành một nước " Kuwait của vùng Trung Á" mà người dân sẽ được ăn bánh mì không tốn tiền và mỗi gia đình sẽ có một chiếc xe hơi Mercedes.

Mặc dầu ngân sách chính phủ thiếu hụt, Tổng Thống Niyazov đã cho xây cất một dinh Tổng Thống làm toàn bằng đá hoa cương tại thủ đô Ashgabat. Ở vùng ngoại ô ông cho xây cất 30 khách sạn đồ sộ nhưng ít khi nào sử dụng để đón tiếp ai. Vì vậy, hiện nay chính phủ thiếu nợ gần $ 2.3 tỉ đô la.

Trung bình người dân kiếm được khoảng $30 đô la một tháng. Có những gia đình may mắn lắm mới sắm được chiếc xe cũ kỹ hiệu Volga của Russian. Gần nửa dân số xứ này làm nghề nông, như nghề trồng cây cotton hiện nay vẫn canh tác bằng tay chân.

Dân số nước Uzbekistan khoảng 25.2-triệu người, thủ đô là Tashkent với diện tích rộng 172,742 dặm vuông. Chỉ có thành phố này trong 7 nước Stans có hệ thống xe điện ngầm. Người dân nói tiếng Uzbek chiếm 74%, tiếng Russian chiếm 14%, tiếng Tajik 4%, các tiếng khác chiếm 8%. Dân gốc Uzbek chiếm 80% dân số, dân gốc Russian chiếm 6%, dân gốc Tajik chiếm 5%, dân gốc Kazakh chiếm 3%, các giống dân khác chiếm 6%. Người theo đạo Muslim chiếm 88%, đạo Eastern Orthodox chiếm 9%, các tôn giáo khác chiếm 3%. Tỷ lệ mù chữ tại xứ này lên đến 99%, là nước có độ mù chữ cao nhất trong 7 nước Stans. Tuổi thọ trung bình là 63.8 năm, tỷ lệ tử vong trẻ em so sánh là 72 phần 1,000.

Người theo đạo Muslim ở đây thường bị chính phủ để ý đến vì có những nhóm bạo động theo đạo Muslim thường hay thực hiện các vụ khủng bố tại thủ đô Tashkent. Vào năm 1999, một cuộc mưu sát hụt Tổng Thống Islam Kaimov và các cuộc tấn công tàn phá nông trại phì nhiêu thuộc thung lũng Fargana. Lực lượng này có cả hàng ngàn du kích tự xưng là Islamic Party of Turkistan. Đây là lý do mà chính phủ Uzbek có một chính sách cai trị rất gắt gao.

Như những nước láng giềng gốc Kazakh, Uzbeks thuộc giống dân Turkic, thuộc co chau Genghis Khan (Thành Cát Tư Hãn), họ tự hào là từ thế kỷ thứ 10 đến thế kỷ thứ 15, các thành phố Samarqand, Bukhara và Khiva nổi tiếng về các bộ môn thơ văn, toán học vả thiên văn học. Vị "Anh Hùng áo vải" vùng đất Samarqand được xem là vị anh hùng dân tộc đã chinh phục và trị vì một lãnh thổ trải dài từ Persian đến Ấn Độ.

Canh nông là ngành quan trọng nhất của xứ này, nghề trồng cây cotton đứng hàng đầu trong những năm còn chế độ Cộng Sản Liên-Sô. Chính phủ chỉ định cho dân những loại cây phải được trồng trọt và canh tác, sau đó chính phủ mua lại với một giá rẻ. Gần một nửa dân số 25 triệu người là trẻ em dưới 18 nhưng hầu hết các trẻ em có một trình độ học vấn tối thiểu nhờ hệ thống cưỡng bách giáo dục của chế độ Liên-Sô cũ. Tuy nhiên, công ăn việc làm rất khó tìm nên dễ tạo nên các nhóm bạo động Muslim. Mot vien chuc chính phủ Hoa Kỳ nói rằng: "Những người thất nghiệp này thường qua Pakistan để học về tôn giáo Muslim (nơi đó có nhiều người lãnh đạo Taliban dạy dỗ) và họ học về sách Koran để biết thêm về cách sử dụng loại súng Kalashnikovs (loại súng mà hiện nay rất thông dụng tại vùng này)".