Đại Chúng số 111 - ngày 1 tháng 12 năm 2002

Truyện ngắn:

KHUÔN MẶT THỜI ĐẠI

Vân Hải

Nàng lật đật dậy sớm hơn thường lệ để có mạêt ở hãng lúc 7 giờ sáng ngày 02 tháng 05 năm 1975, theo lời kêu gọi của nhà cầm quyền mới. Thật ra chẳng cần dậy sớm vì cả đêm không chợp mắt. Cuộc đảo lộn tuy không có biển máu ngập tràn như đã tưởng, nhưng không khí đằng đằng không cho bất cứ ai có thể yêm tâm. Cả ngày hôm qua, bao nhiêu sự việc quan trọng diễn ra khiến mọi người chới với. Cái sự "yên tĩnh" này dường như chỉ là báo hiệu một điều gì ghê gớm hơn nấp ở phía sau. Đường phố kể từ hôm qua đã náo loạn, những thanh niên vác cờ đỏ chạy rần rần, mặt mũi đằng đằng, khiến nhà nhà đóng cửa. Gần một tháng nay, nàng không đến hãng vì hãng đóng cửa như hầu hết các hãng xưởng khác. Mới chỉ một tháng mà có cảm tưởng đã lâu lắm. Trong thời gian này biết bao thay đổi quan trọng đã xẩy ra. Mới cách đây hai ngày, còn là miền Nam tự do. Hôm nay đã vào tay cộng sản. Mới có hai ngày, Saigon đã như một thành phố chết. Đâu đâu cũng đóng cửa. Người qua lại thưa thớt, vội vã. Những cửa tiệm hay nhà tư nhân bị phá khoá, mở tanh banh, cánh cửa xệ xuống, nhưng chưa đổ, đồ đạc còn lỏng chỏng, vung vãi khắp nơi. Có nơi những cánh cửa kính lớn bị đập vỡ một phần, mảnh kiếng văng đầy đất và bên trong đã trống rỗng. Một số quần áo lính, giầy trận, hãy còn vung vãi, lẫn lộn với đồ vật vứt bỏ lại trong cơn biến loạn. Những vết máu loang lổ, tím bầm, có nơi đàn ruồi còn bu đen, ở trên cầu. Vết đạn toang hoác hay lỗ chỗ trên những bờ tường ở vài nơi ven biên thành phố.

Tuy nói 7 giờ, nhưng mới có 6 giờ 30, nhiều nhân viên đã có mặt. Mặc dù hãng cũ, nhân viên cũ, mà không ai vào phòng làm việc cũ của mình. Làm như không ai dám vào. Mọi người đứng hết cả ở ngoài sân. Một số người trên mặt còn phảng phất nét thảng thốt, mệt mỏi, đứng im lặng và tư lự. Một số khác, có vẻ vô tư, vẫn cười nói khá ồn ào. Những người quen nhau túm tụm lại một chỗ làm thành nhiều nhóm. Có người dè dặt lời ăn tiếng nói. Có người làm như muốn chứng tỏ cho mọi người biết ta chẳng sợ gì vì chính ta đã từ lâu ao ước và góp sức để có ngày hôm nay. Nàng âm thầm buồn bã. Kín đáo nhìn xem còn ai và vắng mặt những ai. Một phần ba nhân viên cũ vắng mặt. Toàn thể ban giám đốc vắng mặt. Dược sĩ chỉ còn 1 bà. Trình được viên còn lại 2. Cô Lan thư ký riêng của ban giám đốc cũng không có đây. Cô Yến laborantine cũng không thấy. Hình như có cả một vài nhân viên là thợ giây chuyền trong phòng thuốc cũng vắng bóng. Không biết họ đã thoát được hay chỉ không ra trình diện, hoặc bị thương tích, trở ngại gì? Nàng thở dài thật nhẹ khi thoáng nghe thấy lời bóng gió đả kích những người vắng mặt. Bỗng thấy thúc nhẹ vào cạnh xườn. Hoá ra Huệ. Cô bạn thân cùng phòng kế toán. Cô hơi lừ con mắt và hất hàm ra dấu phải coi chừng mấy đưá trước mặt. Hai người nhìn nhau thông cảm. Nhưng không ai dám nói năng gì. Rồi chẳng ai bảo ai, Huệ và nàng cùng cố gỡ bỏ ánh mắt buồn bã, cố giấu vẻ mệt mỏi, khi nghe chừng lời đả kích chẳng chỉ dành cho những người không có mặt mà thôi. Đột nhiên, mặc dù vẫn là những khuôn mặt cũ, mà hình như vừa có một sợi giây ranh giới vô hình ngăn chia. Nhà đang cháy, chuột đang chui ra khỏi hang cùng ngõ hẻm. Những con chó đang tìm cách nhẩy lên bàn.

7 giờ thiếu 15, mọi người đồng loạt tò mò nhìn theo chiếc xe Honda đàn bà màu xanh nõn chuối, có cái vè màu sữa, đang tiến vào sân. Xe mới tinh. Đám người rẽ ra hai bên cho xe chạy thẳng tới chỗ mái hiên gần cửa ra vào các văn phòng. Tiếng xầm xì nổi lên. Mọi người đoán già đoán non. Thủ trưởng tới. Cách gọi mới lạ này, chẳng hiểu…nhập cảnh từ lúc nào, đã nghe có người dùng một cách…trơn tru. "Đổi đời mới có hai ngày. Thật là lạ". Nàng chua chát thầm nghĩ..

Hắn mặc bộ quần áo lính màu xanh cây rừng hơi cũ. Hai ống quần cuộn lên cao khỏi mắt cá chân, bên cao bên thấp. Đi dép râu. Đeo kính đen. Đầu đội nón cối mà hắn bỏ ra ngay, cắp vào nách khi vừa xuống khỏi xe. Cũng như bỏ kính đen ra dắt vào túi áo ngực trái. Hắn tiến về phía đông người, miệng có vẻ hơi cười. Bốn cán bộ khác từ văn phòng đi ra. Lúc đó mọi người mới biết là phía trong văn phòng có người. "Hèn nào không ai dám vào phòng làm việc cũ. Từ nãy giờ hẳn là chúng nó đã quan sát bọn người đứng ngoài này rồi". Nàng lại nghĩ thầm.

Hai đàn ông, hai đàn bà. Hai người đàn ông cũng mặc đồ lính màu xanh rêu cũ kỹ, cũng dép râu. Ống quần không cuộn lên, nhưng quá dài, nên thun lại mà vẫn còn chùng xuống tận đất. Gấu quần bị chiếc dép râu bước đè lên ở phía gót, nên có chỗ hơi rách. Hai nữ cán bộ, một béo tròn, lùn tịt, khoảng trên dưới 40 tuổi. Một gầy xanh mướt, trẻ hơn nhiều. Cả hai mặc quần đen lỡ cỡ đến mắt cá chân, áo cánh trắng cũng ngắn cũn cỡn. Hai chị này đi dép màu đen. Loại dép làm bằng cao su cứng, hơi có tí gót cao độ 3 phân. Các chị cứ vắt va vắt vẻo đôi tay như các bà nhà quê đi chợ, khi tiến ra cùng bọn cán bộ đàn ông. Chị béo búi tóc sát gáy. Chị gầy kẹp tóc, để dài đến tận mông. Mái tóc hoe hoe phe phẩy như cái đuôi ngựa theo bước chân của chị. Không kể thủ trưởng, hai anh kia đi chân chữ bát, cứ sàng qua sàng lại, lạch bà lạch bạch. Trong đám, chỉ có thủ trưởng có vẻ cao ráo bảnh bao nhất. Mặt mũi hắn sáng sủa, tuy hơi xanh xao. Hắn khoảng trên 30 tuổi. Tất cả mọi người thuộc về đời trước, kể cả những kẻ vừa "bóng gió" lúc nãy tự dưng im bặt khi thấy 5 người đại diện cuộc đời kế vị tiến lại gần. Họ đem tới cáiù cảm giác như những chuyện không tưởng đang thành hình. Trước hết là cách phục sức của họ lôi kéo sự tò mò của đám đông. Họ ăn mặc hoàn toàn không giống bất cứ ai trong cái sân khá đông ngưới lố nhố đứng đó. Sau đó là thái độ của họ cũng làm mọi người ngạc nhiên. Cứ lề mề. Cả bọn 5 người đứng dàn hàng ngang, xây lưng vào tường. "Như bị xử bắn" nàng nghĩ thầm một cách trớ trêu. Thủ trưởng tươi cười giơ cao tay vẫõy xuống, đồng thời lên tiếng bảo mọi người… ngồi xuống:

- Yêu cầu... các anh các chị ngồi xuống. Ta làm việc cho dễ.

Đám người lao xao. Người nọ nhìn người kia. Hơi do dự như thầm hỏi "ngồi làm sao, ghế đâu mà ngồi, chẳng lẽ ngồi bệt xuống đất, hay ngồi xổm?". Có lẽ cả bọn người lúc nãy huênh hoang cũng chưa biết phải ngồi ra sao cho nên chưa thấy ai ngồi xuống cả. Một trong hai cán bộ đàn ông nãy giờ vẫn im lặng đứng bên cạnh thủ trưởng vội lên tiếng:

- Bà con cứ ngồi xuống sàn xi măng được rồi. Sạch chán. Tụi tui nằm rừng có sao đâu!

Nói xong nó cười hềnh hệch. Trông ngô nghê không chịu được. Chỉ có một mình nó cười. "Té ra thằng này người Nam. Chắc chắn dân tập kết rồi đây. Cái thứ cõng rắn cắn gà nhà rồi đây. Cái giọng nửa Nam nửa Bắc... nghe như giọng hoạn quan." Nàng lại âm thầm suy nghĩ tiếp. "Hàm răng thằng này thấy mà gớm. Hai ba cái rắng cửa dưới đi chỗ khác chơi còn hàm trên thì sún. Lại thêm chiếc răng vàng còn lại lóng lánh một cách dị hợm bên cạnh những răng sún đen xì, trông mà phát khiếp. Còn kinh hơn cả hàm răng của Frankenstein”. Thủ trưởng vẫn giữ bộ mặt tươi tắn. Cán bộ kia đứng đó, nhưng cũng không cười. Chẳng biết hắn ta có nhìn ai không vì cặp mắt bị kính đen che kín. Hắn ta cứ hất mặt lên trời như không chú ý đến những diễn tiến ở đây. “Có thể nó mua phải cặp kính rộng quá nên cứ phải ngửa mặt lên trời cũng nên". Nàng lại láu lỉnh nghĩ. "Đến nước này thì cứ để xem sẽ đi tới đâu, sợ cũng chẳng giải quyết được gì. Như hình nộm thế kia... chẳng lẽ..." Nàng thầm chép miệng, ngao ngán. Cán bộ đeo kính đen rất trẻ, chỉ độ 23, 24. Có lẽ cỡ tuổi chị gầy xanh kia. Mọi người lục tục ngồi xuống. Kẻ mạnh dạn, thản nhiên ngồi bệt, người ngồi xổm, người cẩn thận lấy giầy lót mông. Chắc chắn có người ngạc nhiên tự hỏi tại sao không vào phòng họp như ngày trước mà lại hạ thổ ngay ngoài sân khi nắng chẳng mấy chốc sẽ lên to và sân xi măng sẽ bốc hơi nóng. Hãng lớn nên có phòng họp dư sức chứa trên trăm người. Hơn nữa, có máy lạnh. Không vào đấy ngồi mà lại ngồi cả đây. Thật là lạ đời.

Thủ trưởng, tay mân mê chiếc nón cối, miệng vẫn tươi cười, vào đề sau khi tằng hắng:

- Sau ngày cách mạng thành công vẻ vang, ngày đại thắng 30 tháng 4 vừa qua, hôm nay cũng được kể là ngày thắng lợi, một ngày đáng nghi nhớ, anh em chúng tôi đến đây tiếp thu cơ xưởng này. Để dễ làm việc tôi giới thiệu ngắn gọn với các anh các chị ban quản trị mới gồm có tôi, anh Ba, anh Tiến, chị Tím, chị Gái.

Theo tay chỉ, thằng cán bộ có hàm răng sún toe toét. Thằng kế bên cười cười, không nhìn trời độ vài phút. Chị có mái tóc dài và gầy xanh đỏ mặt lên, cúi đầu dí dí ngón chân trên sàn xi măng, hai tay mân mê vạt áo. Còn chị béo tròn cứ đứng đực ra đó, hai tay xuôi theo thân người phốp pháp, chẳng cười mà cũng chẳng bẽn lẽn như đồng bọn.

Cả sân im lặng như bị du vào cơn mộng hay bắt đầu say nắng. Bỗng có tiếng vỗ tay. Cán bộ Tiến mào đầu. "Hoá ra nó vẫn theo dõi mọi chuyện ở đây". Nàng chợt nghĩ. “Đừng tưởng bở. Trông thế mà không phải thế”. Có tiếng lẹt đẹt vỗ tay theo. Mới đầu còn lẻ tẻ, sau đó tiếng vỗ tay ầm vang cả sân nắng. Hai tay nàng bất giác cũng đập vào nhau, nhưng không phát ra tiếng. Bọn cán bộ cười tươi có vẻ hả hê.

Sau màn giới thiệu, sau màn vỗ tay chào mừng, thủ trưởng thao thao bất tuyệt trình bầy "chiến thắng vẻ vang của nhân dân anh hùng, đã vùng lên đánh Mỹ cứu nước thoát khỏi vòng nô lệ, kìm kẹp của đế quốc tư bản, xâm lược". Hắn miên man nói về "con người vĩ đại" của cộng sản Việt Nam, về cả những ông tổ cộng sản như Các Mác, Lê Nin. Bài diễn văn rất hùng hồn mặc dù loanh quanh chỉ có ngần ấy ý chính, nhưng được hắn diễn giải…khéo léo nhai đi nhai lại bằng lời lẽ khác nhau chút đỉnh. Nàng thầm mỉa mai rằng phải nhờ hắn giảng mà có lẽ nhiều người mới biết V.I.Lenin là người Sô Viết, chứ không ngu xuẩn tưởng lầm là họ Lê tên Nin, bí danh anh Sáu vì lầm lẫn VI với số 6 La Mã. Những danh từ mới lạ như chủ tịch, xã hội chủ nghĩa, tiến nhanh tiến mạnh, tiến vững chắc, chấp hành chính sách, lô gích móc xích v.v…nghe lạ tai và gây ấn tượng rùng rợn. Cả một hệ thống danh từ và cách trình bầy lạ hoắc.

Nắng đã lên to. Mồ hôi bắt đầu chảy trên mặt một số người. Nhiều người đã phải đổi thế ngồi nhiều lần mà coi bộ thủ trưởng còn hăng say với bài diễn văn. Khi mọi người bớt chú ý nghe giảng thì mới phát giác ra sự vắng mặt của…4 đồng chí kia. Hoá ra nắng lên, chúng chuồn êm vào trong tự lúc nào. Chỉ còn thủ trưởng kiên cường đứng chịu nắng cùng với mọi người và vẫn tiếp tục độc thoại. Khi thủ trưởng chấm dứt với câu hỏi:

- Thôi thế là ta đã làm việc kha khá rồi. Các anh các chị chắc đã mỏi mệt, ta ngừng ở đây thôi. Tôi hy vọng từ nãy tới giờ các anh các chị đã nghe ít nhiều về cuộc chiến thắng vĩ đại vừa qua chứ?

Tiếng trả lời rời rạc. Hắn cười dễ dãi, tiếp lời:

- Đây mới chỉ là lần đầu, các anh các chị chắc chưa nắm vững được nhiều đâu. Còn phải học tập nhiều lắm. Nhưng không sao, ta còn dài rộng thì giờ.

Hắn lại cười. Nụ cười đanh lại. Nàng nghe nhói trong tim. Eo ơi, "ta còn dài rộng thì giờ", nghe mà thất kinh. Nhưng biết làm sao bây giờ? Bây giờ mình như con cá mắc đơm, mắc vó. Có bơi được cũng chỉ quẩn quanh trong rọ mà thôi. Chẳng biết chừng nào bị lôi lên mặt thớt. Nàng nhìn Huệ. Có lẽ Huệ cũng sợ câu nói hàm nhiều ý nghĩa chết người vừa rồi nên cũng buồn bã nhìn sang nàng. Nàng muốn nói nhiều với bạn và nghĩ là Huệ cũng có nhiều chuyện muốn thổ lộ. Nhưng trong tình cảnh này cả hai đều không thể mở miệng nói bất cứ chuyện gì. Xưa nay Huệ và nàng rất thân nhau, vẫn kể cho nhau gần hết những chuyện xẩy ra trong đời mỗi người, kể cả chuyện tầm phào.

Nhiều người uể oải đứng lên, vươn vai, vặn sống lưng cho giãn gân cốt. Vài người đàn bà có tuổi, ngồi lâu bị tê chân, không đứng lên được, khập khiễng vài bước, rồi ngồi thụp xuống bóp chân cho khỏi kiến bò nhức buốt. Hắn ném một cái nhìn bao quát quang cảnh đó. Cái nhìn rất sắc bén. Trong giây phút mặt hắn đanh lại. Nhưng sau đó lại trở nên tươi cười. hắn tiếp:

- Thôi đã trưa rồi. ta giải tán thôi. Đến 2 giờ chiều thì lại có mặt đầy đủ nhé. Ngày mai sẽ làm việc cụ thể hơn.

Nói xong hắn quay ngoắt đi vào trong văn phòng. Phần lớn nhân viên túa ra chỗ để xe. Tranh nhau lấy xe cho nhanh để về nhà. Một số ít ở lại hãng vì nhà xa. Theo thường lệ, họ vẫn mang gà men theo. Trước đây những người ở lại hãng được vào một phòng rộng rãi để ăn uống. Nhưng hôm nay họ ôm gà men ra mái hiên để xe bây giờ đã trống chỗ. Chẳng ai dám lên tiếng đòi hỏi vào phòng ăn.

Hai giờ trưa. Nắng chang chang. Sân xi măng như bốc hơi. Mọi người đã ngoan ngoãn tề tựu. Ai cũng thở phào khi cán bộ Tiến ra bảo vào phòng họp trên lầu . Có thế chư ù! Chẳng lẽ bắt rang nắng hay sao? Nóng đổ mỡ ra! Hơn nữa phòng họp có máy lạnh. Chắc sáng nay "họ" không ngờ nắng dữ thế? Có người lào xào nhận xét. Lục tục lên lầu. An toạ xong xuôi. Uûa lạ, sao không có máy lạnh? Vài người thúc hông nhau hỏi khẽ sao không có ai vặn máy lạnh lên? Hỏi nhau thôi nhưng không ai dám hoiû thẳng cán bộ. Trước đây toàn bộ hãng đều gắn máy điều hoà không khí. Cửa kính to rộng suốt từ trần đến sàn thay tường, nên phòng nào cũng sáng sủa. Để điều chỉnh ánh sáng mỗi tấm sáo trên cửa đều có giây kéo. Sàn nhà trải thảm mầu đỏ gụ. Ghế ngồi bằng plastique cứng mầu nâu nhạt được gắn xuống sàn thành từng hàng ngay ngắn. Tất cả còn đó, không hề suy xuyển. Riêng những chỗ gắn máy lạnh xưa nay bây giờ chỉ có tấm các tông thùng thuốc đập xẹp lại dán lên bịt lỗ hổng. Người thắc mắc tại sao không ai vặn máy lạnh lên bây giờ chợt hiểu. Mọi người ngơ ngác nhìn nhau thầm hỏi nóng ngộp thế này làm sao chịu thấu mấy giờ đồng hồ nghe giảng đây. Chỉ có vài khung cửa có thể mở ra được nên được mấy người ngồi gần mở ra. Nhưng cũng không thấm vào đâu. Đã có người lo tìm miếng giấy cứng thay quạt.

Loanh quanh mãi mà sao chưa thấy bắt đầu. Chẳng thấy thằng cán bộ nào cả. Cái thằng lấc cấc lúc nãy ra kêu mọi người lên phòng họp cũng biến đâu mất. Mọi người quay ra nói chuyện với nhau. Tuy nhiên trong sự giao tế đã chờn vờn sự nghi kỵ, dè dặt, cẩn thận lời ăn tiếng nói.

- Sao? Nàng hỏi Huệ khe khẽ. Mình tưởng bồ dọt được rồi chứ? Không thấy bồ cả tháng nay, mình đã nghi là bồ yên thân rồi. Sao thế?

Huệ rơm rớm nước mắt. Nhưng cố giữ lại vì biết thể nào cũng có đứa theo dõi cử chỉ của đôi bạn.

- Tại ông xã tui tin tưởng quá. Cứ tưởng chắc chắn tụi Mỹ quen tụi này sẽ bốc đi vào phút chót. Ai dè thân tụi nó chưa xong. Tụi tui ngồi chờ muốn khùng luôn. Chiều ngày 29 có điện thoại kêu tụi tui ráng tìm cách vô Tân Sơn Nhất. Vô được thì tụi nó lo được. Nhưng làm sao vô được lúc đó? Bom đạn tơi bời, vô đó cho lãnh đạn sao? Thiệt tình tui rầu muốn chết bồ ơi ! Nếu mà đi theo đám Hải Quân thì chắc chắn thoát rồi. Khi không ổng đổi ý, đòi đi phiá Mỹ. Vì vậy mới khổ đây nè. Sáng nay ổng ra trình diện ở bệnh viện. Nghe nói sẽ đi học tập gì đó khoảng 1 tháng. Tui mong cho mau qua, thí cô hồn 1 tháng coi ra sao, về rồi tính. Chắc chết quá bồ à. Sao tui run quá. Còn bồ thì sao? Kẹt vì chuyện gì?

- Ối giời ơi ! Dài lắm kể không hết đâu. Mình cũng muốn điên lên đây. Hai lần hụt một cách lãng xẹc, hết sức vô duyên. Nói ra càng thêm tức mình.

Nàng hậm hực thì thào, mặt đỏ lên vì tức và vì nóng. Hơi nóng bắt đầu hầm hập trong căn phòng kín bưng đông người.

Có tiếng người cười nói vọng lên ở phiá cầu thang. Thủ trưởng, anh Ba và Tiến vừa lên tới. Vừa đặt chân lên bực thang cuối cùng, cả ba vội dừng lại. Trong sự ngạc nhiên của mọi người, cả ba cúi xuống, tụt đôi dép râu ra, đặt vào một góc rồi đi chân không vào phòng họp. Hình như có tiếng người cố bụm tiếng cười. Tiến nhâng nhâng bước lại bàn trước đây dành cho giám đốc, kéo ghế ngồi xuống. Miệng còn ngậm cái tăm xỉa răng mà nó nhai nhai rồi cho tăm chạy từ mép này sang mép kia liên hồi. Thủ trưởng ngồi giữa. Anh Ba ngồi bên trái. Mọi người im lặng chờ đợi. Thủ trưởng ngồi hơi dựa ngửa ra ghế, hai chân bắt chéo dưới gầm bàn, hai tay để trên bàn gõ gõ, mặt lúc nào cũng như hơi cười. Hắn tằng hắng rồi lên tiếng:

- Bây giờ ta sẽ đi vào cụ thể nhé. Đồng chí Tiến sẽ phát cho các anh các chị mỗi người một tờ giấy trắng. Các anh các chị sẽ khai tỉ mỉ và rõ ràng liên hệ của mình. Tên tuổi thật, bí danh, ngày tháng năm sinh, tên vợ, chồng, ông bà nội ngoại, nếùu ai nhớ tên các cụ cố cũng cứ viết ra chẳng sao cả. Hắn nhếch mép cười. Tên cha mẹ ruột, cha mẹ nuôi nếu có, anh chị em ruột, anh chị em nuôi nếu có, còn sống hay đã chết, vì sao chết, địa chỉ ghi thật rõ ràng, tỉnh, quận, phường, kể cả địa chỉ anh chị em nếu có, làm việc với chức vụ gì, ở những cơ quan nào, của cả anh chị em nếu có, trước khi làm ở đây, làm trong khâu nào ở những nơi trước và hiện nay. Các anh chị em nên viết đúng sự thật. Thật ra thì cách mạng cũng đã nắm rõ về các anh các chị. Tuy nhiên cách mạng vẫn để các anh các chị tự do khai báo liên hệ của mình thì hay hơn. Nếu thiếu giấy, cứ liên hệ với đồng chí Tiến sẽ được thỏa mãn. Sau khi ghi đầy đủ thì đưa cho anh Ba. Anh Ba là cán bộ an ninh của cơ quan chúng ta. Thếâ các anh các chị đã nắm vững chưa nào? Nếu chưa thì cứ cho biết, tôi sẵn sàng nhắc lại.

Hắn cứ ngọt sớt. Dặn bảo ngọt ngào. Cả phòng im phăng phắc. Chắc chắn đó là điều không ai ngờ tới. Có tiếng người bắt đầu thì thào hỏi nhỏ nhau:

- Khai lý lịch để chi dậy? Nguyên tờ giấy không đủ sao? Viết chi viết dữ vậy?

- Ai mà biết.

Tiếng trả lời thoảng nhẹ. Có tiếng ai cũng thoảng qua:

- Để…chúng…chùi đ… !

Vài tiếng cười khúc khích, rất khẽ.

- Ông bà nội còn sống chưa chắc tui biết ông bả bao nhiêu tuổi. Mấy người chết rồi làm sao nhớ nổi? Còn vì sao chết? Già thì chết chớ còn vì sao?

- Thì ráng mà nhớ. Có người không chết già chớ bộ.

Có người bực bội trả lời khe khẽ vì sợ liên lụy bởi lời than vãn đó. Thủ trưởng lại dịu dàng tiếp:

- Tôi thấy có người có vẻ chưa nắm vững. Nếu chưa thông, có ai muốn hỏi cứ việc đưa tay lên, cứ tự nhiên.

Mọi người nhìn nhau. Chợt có ngón tay rụt rè đưa lên ở cuối phòng tiếp theo là giọng khàn khàn:

- Dạ thưa. Tui có một điều muốn hỏi... ông giám đốc.

Mọi người quay lại xem là ai. Hóa ra bác Thông. Cụ làm trong phòng kế toán cùng với Huệ và nàng. Ở tuổi cụ có thể về hưu từ lâu. Nhưng vì nhà thanh bạch, cụ lại là bà con của một trong mấy người giám đốc có phần hùn trong hãng bào chế âu dược này, nên còn được làm việc. Hơn nữa chủ hãng cần người tin cẩn trong phần kế toán. Thế nhưng không hiểu vì thật thà hay vì lý do nào khác, nay dù tình thế đã thay đổi, tất cả ban giám đốc, kể cả người giám đốc cháu ông cụ đã bỏ ra đi, cụ vẫn nghe theo lời kêu gọi mà ra trình diện nhiệm sở cũ.

Thủ trưởng hơi nghiêm nét mặt, nhưng rồi lại tươi cười ngay:

- A, anh gì…bác gì…muốn hỏi gì?

Hắn định gọi cụ bằng anh nhưng kịp thời chữa ngay:

- Dạ thưa ông giám đốc...Cụ khúm núm đứng lên…. Tui muốn hỏi chớ mình không có bí danh thì làm sao? Ở nhà tui quen kêu tui theo thứ, có phải bí danh không, thưa ông?

Cả phòng bật cười ồ lên. Nhưng ba người cán bộ không ai cười hết. Thủ trưởng thủng thẳng nói:

- Thế...bác, bác gì nhỉ?

- Dạ sao?

Lại có tiếng cười.

- Bác tên gì?

Thủ trưởng đanh mặt lại hơi lớn tiếng. Không biết vì bực bội hay vì sợ cụ già không nghe rõ.

- Dạ tui tên Thông.

- À, trước mắt, tôi nhấn mạnh rằng chúng ta cần phải nghiêm túc làm việc. Đây là một việc rất quan trọng, không phải chuyện chơi đâu.

Hắn không do dự đanh thép quạt ngay mấy nguời vừa cười.

- Sau đó đề nghị bác Thông gọi anh em chúng tôi theo đúng tư cách xã hội Xã Hội Chủ Nghĩa nhé. Tôi là dược sĩ thủ trưởng, cứ gọi là thủ trưởng, anh Ba đây là cán bộ an ninh, anh Tiến cũng là dược sĩ và là cán bộ điều nghiên, ta cứ gọi là anh Tiến cho ngắn gọn. Từ nay ta nên bỏ những từ quan liêu đi nhé. Giám đốc…nghe quan liêu quá! Hắn cười khẩy. Thế nhưng đây là lần đầu chúng ta gặp nhau, làm việc với nhau, các anh các chị hay bác Thông chưa biết các liên hệ là điều đương nhiên rồi.

Hắn ngừng lại cười như để vuốt ve, rồi tiếp:

- Thế bác có bí danh không?

Cụ già cảm thấy khó ăn khó nói, nhưng vẫn thật thà trả lời:

- Dạ không. Nhưng ở nhà, tui đứng thứ Tư. Người nhà quen kêu tui là anh Tư.

Thủ trưởng ỡm ờ:

- Nếu có thì ghi vào, nếu không thì bỏ trống. Nếu bác muốn coi tên thứ trong gia đình như bí danh cũng không sao.

Rồi hắn lại thêm:

- Các anh các chị đả thông hết cả rồi chứ? Có gì cần hỏi, cứ hỏi tự nhiên. Chúng ta nhất trí như thế nhé! Bác Thông rất có lý khi hỏi rõ ràng như vậy. Cần nhất là không còn gì lấn cấn nữa.

Hăùn khôn khéo vuốt nhẹ bác Thông sau khi đã kê tủ đứng. Quay sang Tiến, hắn nói nhỏ câu gì. Tiến cứ gật đầu lia lịa, rồi chạy đi lấy xấp giấy trắng, phát cho mỗi người một tờ. Có người có sẵn bút, có người hỏi mượn nhau. Cuối cùng ai cũng có bút và bắt đầu lúi húi kê khai lý lịch lần đầu tiên trong cuộc đổi đời. Cả phòng im lặng. Mọi người cúi đầu trên trang giấy y như đám học trò đi thi. Ba thằng cán bộ châu đầu vào nhau bàn tán nho nhỏ một chặp khá lâu. Sau đó thủ trưởng đứng lên ra khỏi phòng họp. Còn lại Tiến và anh Ba. Thằng Tiến vẫn còn cây tăm trong mồm và vẫn nhai nhai. Nó ngồi dựa ngửa hẳn ra ghế. Đầu tựa vào lưng ghế. Hai chân dưới gầm bàn xoạc rộng ra, rất mất dậy. Anh Ba tự dưng đổi thế ngồi. Đang ngồi bình thường, bỗng anh ta thu cả hai chân lên ghế, ngồi như ngồi xổm trên đó. Anh ta nhỏ con mà cái ghế da đen bóng rộng quá, cao quá, chân đu đưa cách mặt sàn nên người cứ bị tụt. Tức quá anh ta kéo cả hai chân lên ghế cho…thoải mái. Chiếc ghế là loại ghế quay. Khi không còn đôi chân dính xuống mặt đất, cái ghế cứ quay qua quay lại mỗi khi anh Ba nhúc nhích. Trông anh ta thu lu như con khỉ già đen đúa, lom khom trên chiếc ghế xiếc. Anh ta càng giống loài dã nhân hơn khi hai con mắt trắng dã nhưng sắc hơn dao cau đảo qua đảo lại trên các khuôn mặt đang thờ thẫn vì suy nghĩ cách khai lý lịch của đám nhân viên.

Nàng kín đáo nhìn Huệ. Huệ đang ngậm bút. Mặt cúi gầm xuống tờ giấy chỉ có vài dòng. Nàng biết Huệ khó lòng tránh khỏi khó khăn. Chồng Huệ là bác sĩ thiếu tá hải quân. Anh em ruột và anh em bên chồng khá nhiều người là dược sĩ, bác sĩ nhà binh cao cấp. Chắc chắn lý lịch của Huệ…nặng ký lắm. Nàng chợt thương bạn vô cùng. Nàng biết Huệ đang lo lắng ghê gớm. Nhưng biết làm sao bây giờ? Ai đời thuở phải khai ba đời nội ngoại ra giấy, lại còn vụ sống hay chết, vì sao chết? Nàng chưa từng bao giờ phải làm tờ khai gia phả kỹ đến như thế này. Nàng thở dài nhè nhẹ. Trời Phật ơi ! Xin cứu khổ cứu nạn Chúng nó định giở trò gì đây mà bắt khai tuốt tuột cả như thế? Lại còn dọa dẫm ngấm ngầm bằng cách nhắn nhủ nên khai thành thật. Nếu không kể thật thì sao? Ai biết được thế nào là thật với giả chứ? Căn cứ vào đâu? Chẳng lẽ chúng biết rõ lý lịch từng người rồi? Bộ chúng nó là ma xó hay sao? Hay là có đứa nằm vùng tâu rỗi hết rồi?

Nàng cứ băn khoăn với nhiều ý nghĩ lộn xộn. Lại nghĩ đến thân mình. Chồng và anh chị em nội ngoại đều là giáo chức. Chẳng ai dính dấp đến quân đội hay làm cao cấp trong nghành giáo dục. Nhưng có gì bảo đảm không bị khó dễ? Một mặt tờ giấy đã gần kín chữõ. Nàng thấy không còn gì phải thêm. Nhưng nhất định không mang lên nộp vội. Để xem sao. Đợi nhiều người đem lên hãy cùng nộp một thể. Lại nhìn sang Huệ đúng lúc Huệ cũng nhìn sang nàng. Nàng hơi nhướng mắt ra dấu hỏi Huệ viết xong chưa. Huệ hơi lắc đầu, nhăn nhó, buồn rười rượi. Hơi nghiêng tờ giấy sang phiá nàng để nàng nhìn rõ là mới chỉ có gần nửa tờ giấy có chữ. Nàng lo hộ bạn. Biết rằng Huệ bị kẹt ghê lắm. Tình trạng còn gây cấn hơn cả đi thi ra trường. Thi ra trường rủi không làm bài được, bị trượt còn có cơ hội thi lại. Còn tờ giấy hôm nay dứt khoát quyết định tương lai một và có thể vài người. Toàn những người thân. Khai ra hết cũng chết mà không khai hết cũng chết. Nàng cúi đầu nói thật nhỏ qua khe răng, không dám há mồm:

- Kệ, cứ khai những sự thật có thể khai. Hễ bỏ qua hay nói dối khoản nào thì phải vĩnh viễn nhớ nằm lòng và lúc nào cũng phải trung thành với lời khai đầu. Nên coi chừng đấy!

Kinh nghiệm "Bắc di cư" này đã được lưu truyền trong gia đình nàng. Bố nàng đã lôi mấy bộ quần áo cũ ra thay những quần áo đang mặc và hai hôm nay lại nuôi cho râu mọc ra. Chẳng phải để bắt chước cái lão "dê già dân tộc" nham hiểm, mà để bớt vẻ trẻ trung, mạnh khoẻ. Trong xã hội lao động là vinh quang, thì người già sẽ có những việc của người già, bởi làm sao mà thoát lao động? Tuy nhiên…

Như những thí sinh đang gian lận, Huệ tần ngần rồi cũng nói nhỏ. Đầu cúi xuống che bớt khuôn mặt, sợ anh Ba nhìn thấy đang nói chuyện:

- Tui cũng mới nghĩ như vậy. Nhưng ớn quá. Nhà tui toàn mấy ông nội nhà binh không. Nhưng mà thôi, có sao khai vậy. Nói dối không quen khó lòng lắm. Rồi khai trật bậy trật bạ hết. Tới đâu thì tới. Bất quá chết là cùng chớ gì? Không lẽ chúng đem ra pháp trường hết sao? Chết hết còn ai ở với chúng?

Huệ hơi to tiếng vì tức tối. Nhưng chợt nhận ra sự thật đang bị anh Ba và thằng Tiến hay những "bà con xa gần của chúng" dòm ngó, nên Huệ nín bặt. Nét mặt dứt khoát, trầm trọng. Huệ cúi xuống hí hoáy viết nhanh.

Nàng thở dài. Những người bạn miền Nam có những tính tình mà nàng thấy thật quý báu. Họ thẳng thắn, họ có thể bất cần hậu quả nếu họ bảo tồn được cái tính ngay thẳng đó. Thời gian nặng nề trôi. Phòng họp im phăng phắc. Nếu có đồng hồ treo tường thì chắc chắn nghe được cả tiếng tích tắc. Không khí ngột ngạt lại thêm nóng như bưng. Thằng Tiến vẫn nằm dựa ngửa ra ghế nhìn lên trần nhà. Hai chân vẫn giữ thế xoạc ra dưới gầm bàn. Gan bàn chân đen bẩn. Trông nó như đang ngủ, nếu không nhìn thấy cây tăm đang được nó cho chạy qua lại trong mồm. Trái ngược hẳn với anh Ba, nó không thèm đếm xỉa gì tới bọn nhân viên. Không một lần nó nhìn xuống. Nhìn nó, nàng tự hỏi hiện giờ nó đang nghĩ gì? Chắc chắn nó đang như ở trên mây, lâng lâng sung sướng với ý nghĩ từ nay không phải chui bờ nằm bụi nữa. Không phải vác súng lăn lộn trong rừng sâu núi thẳm. Không còn phải ăn đói, ngủ thiếu. Nó có thấy sự khác biệt sờ sờ giữa hai miền Nam Bắc hay không? Nếu có nhìn ra sự chênh lệch như đập vào mắt ấy thì nó nghĩ gì về những cái đảng của nó vẫn thường khoe khoang? Trông nó như thằng chăn trâu thế kia mà cũng dược sĩ. Trời đất ạ. Rồi mình, cái gì sẽ chờ đợi mình ngày mai đây? Rồi đời sống sẽ ra sao? Cái số mình chẳng lẽ hẩm hiu thế này? Mấy ngày qua, đúng là xui xẻo nên đi hụt hai lần. Không biết anh chị Toàn đã đi đến đâu rồi? Chắc đã đến Guam lâu rồi? Trời ơi, nếu tối hôm 28 đi theo anh chị ấy được thì hôm nay đâu có phải ngồi đây mà run sợ thế này? Nàng lại thở dài rồi miên man suy nghĩ cho đến khi nghe rục rịch bàn ghế. Nhìn đồng hồ đã thấy quá 4 giờ chiều. Chết chửa, lại một ngày sắp qua.

Một sớ lớn nhân viên đang mang giấy lên nộp. Nàng nhìn qua Huệ, nhướng mắt ngầm hỏi. Huệ hơi nhún vai. Nàng và Huệ cùng đứng lên đem tờ giấy để lên xấp giấy đã bắt đầu cao trên bàn, ngay trước mặt anh Ba. Anh này lấy hai tay chận lên, vuốt ve, đè giấy xuống. Mặt nghiêm trọng. Lúc đó mới thấy thằng Tiến đổi thế ngồi. Nó co một chân trên ghế, chân kia đánh nhịp dưới đất như có vẻ vui mừng. Nó ngồi đó nhưng thái độ lộ rõ đầu óc để đi đâu, không chăm chẳm vào vụ tờ khai như anh Ba. Hoặc nó cho người ta cảm giác lơ là đó, cũng nên. Vì chân nó âm thầm nhịp một khúc nhạc chứng tỏ nó vui mừng đã làm tốt nhiệm vụ, khi mọi người nộp xong tờ khai lý lịch. Tuy nhiên sự lơ là của nó vẫn gây cảm giác nó chỉ làm chiếu lệ theo lệnh cấp trên, nó xăng phú chuyện này. Khác hẳn anh Ba. Đành rằng đây là nhiệm vụ của anh ta, nhưng anh ta làm việc với vẻ hăng say hiểm ác lẫn ngây ngô của loại người ít học nhưng lại được giao cho chức vụ quan trọng. Cả đến cái mặt của anh ta cũng dễ ghét. Nước da mai mái, hai gò má cao nhô lên. Phần còn lại cứ phẹt ra, bề ngang mặt gần bằng bề dài, nên cái mặt trở nên vuông, loại mặt của người miền quê có thể lai Miên. Nhất là bộ răng thì gớm chết. Thà anh ta cứ ngậm mồm lại còn đỡ phải trông thấy mấy chiếc răng sún đen xì nằm cạnh chiếc răng vàng. Trông thật không giống ai. Đằng này có lẽ anh ta muốn bắt chước anh chàng thủ trưởng hay tại vì có lệnh trên bảo phải làm mặt thân thiện lấy lòng dân mới bị trị, nên anh ta cứ toe cái mồm ra, cố tạo vẻ tươi cười.

Người cuối cùng đem giấy lên lại là cụ Thông. Anh Ba ghé qua thì thầm với Tiến vài câu rồi thấy Tiến đi ra. Chỉ một tí xíu thôi nó trở lại với thủ trưởng. Tiến vẫn ngoan ngoãn tụt dép râu. Nhưng thủ trưởng thì không tháo dép ra nữa mà hiên ngang giẫm lên tấm thảm đỏ như những người khác. Có lẽ hắn hiểu và cay cú tiếng cười mỉa mai hồi nãy. Ba người lại ngồi như cũ. Anh Ba bây giờ ngồi co một chân trên ghế thôi, một chân thòng xuống nhưng vẫn chưa đụng đất. Anh ta không biết vặn cái ghế cho hạ thấp một chút. Bọn nhân viên cũng mặc kệ, chẳng ai chỉ cho, kể cả những đứa bợ đỡ. Nên anh ta cứ đu đưa chân trên mặt đất.

Thủ trưởng liếc mắt nhìn khắp lượt rồi nhìn vào xấp giấy vẫn được anh Ba để cả hai tay chận lên như giữ bảo vật. Hắn dường như vui mừng là đang nắm hết vận mạng của ngần ấy con người hiện có mặt. Hắn nói nhỏ với anh Ba, anh Ba liền gật đầu và nắm xấp giấy mà sóc sóc.

- Thế là chúng ta đã tranh thủ được nhiều công việc và thì giờ rồi. Hắn dõng dạc nói. Bây giờ ta có thể làm việc với nhau tích cực hơn sau khi biết nhau nhiều hơn qua tờ khai liên hệ này.

"Thế mà vưà rồi chúng bảo cách mạng đã biết rõ từng người, đúng là thứ điêu ngoa." nàng thầm nghĩ. Vừa nói tay hắn vỗ lên xấp giấy còn được anh Ba nắm lấy.

- Bây giờ ta hãy tạm bầu bán một số người hoặc có ai xung phong đăng ký vào tổ anh nuôi chị nuôi để ngay từ ngày mai ta có một căng tin cho chúng ta có thể ở lại ăn trưa. Vì kể từ ngày mai ta sẽ làm việc từ 7 giờ sáng tới 4 giờ chiều. Có một giờ nghỉ trưa. Tiền ăn căng tin sẽ đương nhiên được khấu trừ vào tiền lương cuối tháng. Như vậy để cho chúng ta có một bữa ăn đầy đủ và không còn những bận bịu, lấn cấn riêng tư về vấn đề ăn uống nữa. Tránh chuyện chân ngoài dài hơn chân trong.

Hắn cười hề hề sau khi nói câu cuối cùng. Có lẽ vì thấy mặt đám nhân viên thộn ra chẳng hiểu hắn muốn nói gì. Đang nói chuyện ăn uống, cái gì mà có chân có cẳng trong đó? Lãng òm. Chắc anh thủ trưởng nói riễu chơi. Có người ba phải vội bào chữa hộ anh ta vì không hiễu thâm ý của câu nói rất đảng tính đó. Nó lột tả tâm tính con người xã hội chủ nghĩa, chỉ làm cho có lệ những việc của đất nước nhưng việc riêng thì siêng năng. Lại còn anh nuôi chị nuôi, nghe ngộ quá! Tiếng bàn tán nổi lên có vẻ tự nhiên hơn. Thủ trưởng lại nhìn khắp lượt, rồi tiếp:

- Vấn đề bầu bán tổ anh chị nuôi thì chị Tím sẽ phụ trách chốc nữa đây. Sau đó ta có thể giải tán.

Hắn ngần ngừ một chặp như định thêm gì, sau lại thôi. Quay qua quay lại một chốc nói với hai cán bộ kia gì đó, hắn lại quay ra đám đông, bây giờ đang kẻ đứng người ngồi bàn tán về chuyện căng tin và làm nhà bếp. Hắn lại tằng hắng cho mọi người chú ý:

- Yêu cầu các anh các chị trật tự làm việc. Ngồi xuống cả đi. Yêu cầu bác Thông và hai chị gì làm kế toán qua bên phòng thủ quỹ làm việc với tôi. Các anh các chị khác tiếp tục bầu bán và nên nhất trí khẩn trương để mọi việc xong xuôi ngay hôm nay. Mai đi vào cụ thể.

(còn tiếp)

 

Copyright (c) DaiChung News Media 2002