III. TÖÏ CHUÛ THÔØI ÑAÏI (939-1802 SAU THIEÂN CHUÙA)

Naêm 939, sau khi Ngoâ Quyeàn thaéng traän Baïch Ñaèng Giang, ñaùnh ñuoåi ñöôïc quaân Nam Haùn vaø gieát ñöôïc Thaùi Töû Hoaèng Thao, Ngoâ Quyeàn ñaõ thaät söï giaûi phoùng cho daân Vieät khoûi aùch ngaøn naêm ñoâ hoä cuûa ngöôøi Taøu, vaø cuõng môû ñöôøng cho caùc trieàu ñaïi Ñinh, Leâ, Lyù, Traàn, Nguyeãn veà sau ñöôïc töï chuû ôû phöông Nam.

Naêm 968, Ñinh Boä Lónh sau khi deïp xong laïon thaäp nhò söù quaân, leân ngoâi vua ñaït laïi quoác hieäu laø Ñaïi Coà Vieät, ngaøi lo vieäc toå chöùc binh bò vaø chæ thò cho binh só taäp traän ñaùnh Tröôøng Tieân, maø sau naøy daân Vieät goïi laø Trung Bình Tieân hay roi Quang Tröôøng, ñeå aùp duïng vaøo vieäc choáng giaëc, giöõ gìn bôø coõi. Veà binh ñoäi, ngaøi phaân chia ra laøm Ñaïo, Quaân, Löõ, Toát, Nguõ. Moãi Ñaïo quaân coù 10 Quaân, moãi Quaân coù 10 Löõ, moãi Löõ coù 10 Toát, moãi Toát coù 10 Nguõ, moãi Nguõ coù 10 ngöôøi.

Naêm 980, vua Leâ Ñaïi Haønh nhôø vaøo vieäc toå chöùc binh bò huøng maïnh cuûa nhaø Ñinh ñeå laïi maø ñaõ taïo ñöôïc nhieàu chieán coâng hieån haùch trong vieäc deïp noäi loaïn, cuõng nhö phaù ñöôïc daïi quaân Toáng ôû phöông Baéc, bình ñöôïc Chieâm Thaønh ôû phöông Nam. Do ñoù vua Leâ ñaõ taïo ñöôïc thanh theá raát löøng laãy.

Naêm 1010, Lyù Coâng uaån tieáp noái nghieäp ñeá cuûa nhaø Leâ ñeå saùng laäp ra nhaø Tieàn Lyù, truyeàn ngoâi ñöôïc chín ñôøi. Lyù Coâng Uaån laø vò vua raát gioûi voõ laâm, xuaát thaân töø cöûa thieàn ngay töø nhoû ñaõ theo nhaø sö Lyù Khaùnh Vaân laøm con nuoâi, ñöôïc hoïc voõ laâm vaø ñaïo thieàn taïi chuøa Coå Phaùp. Khi lôùn leân nôø taøi vaên voõ maø ñöôïc nhaø tieàn Leâ boå nhieäm chöùc Quaân Taû Thaàn Veä Ñieän Tieàn Chæ Huy Söù. Khi leân ngoâi, vua Lyù Thaùi Toå raát troïng ñaõi giôùi tu haønh, Phaät giaùo cuõng ñöôïc choïn laøm quoác giaùo, song song vôùi thieàn toâng, nhaø vua cuõng phaùt ñoäng vieäc huaán luyeän moân voõ laâm coå truyeàn cho caùc quan vieân, quaân só, cuõng nhö caùc hoaøng töû ñeàu phaûi luyeän taäp voõ laâm ngay töø thuôû nhoû. Khi lôùn leân, caùc hoaøng töû ñeàu gioûi voõ laâm vaø caùch duøng binh. Muoán ñöôïc phong vöông caùc hoaøng töû ñeàu phaûi ñích thaân caàm binh ñaùnh giaëc ñeå laäp chieán coâng.

Naêm 1054 – 1072, ñeå gia taêng hieäu quaû veà binh bò, vua Lyù Thaùnh Toâng lo vieäc ñònh quaân hieäu, chia phaân quaân ñoäi ra laøm Taû, Höõu, Tieàn, Haäu. Taát caû laø boán boä, hôïp laïi laø moät traêm ñoäi, moãi ñoäi ñeàu coù lính kî vaø lính baén ñaù coøn nhöõng phieân binh thì laäp ra thaønh ñoäi rieâng bieät, khoâng cho laãn loän vôùi nhau. Binh phaùp nhaø Lyù vaøo luùc baáy giôø coù tieáng laø gioûi, nhaø Toáng beân Taøu ñaõ phaûi baét chöôùc. Ñieàu naøy cuõng laøm veû vang cho con daân ñaát Vieät.

Naêm 1072 – 1127, vua Lyù Nhaân Toâng coøn chia voõ ban ra laøm chín phaåm. Quan ñaïi thaàn coù Thaùi Sö, Thaùi Phoù, Thaùi uùy, Thieàu Sö, Thieáu Phoù, Thieáu UÙy. Coøn phaùi döôùi coù Ñoâ Thoáng, Nguyeân Suùy, Toång Quaûn Khu maät Söù, Khu Maät Taû Höõu Söù, Kim Ngoâ Thöôïng Töôùng, Ñaïi Töôùng, Ñoâ Töôùng, Chu veä Töôùng Quaân, ... Vaøo thôøi naøy, cuõng neân keå ñeán danh töôùng Lyù Thöôøng Kieät, moät voõ töôùng taøi ba thao löôïc cuõng ñaõ laäp ñöôïc nhieàu chieán coâng röïc rôõ trong cuoäc deïp noäi loaïn, beân ngoaøi phaù Toáng bình Chieâm Thaønh.

Naêm 1125 – 1400, tieáp noái nhaø Lyù caùc vua nhaø Traàn chuù troïng ñeán vieäc chænh ñoán binh bò. Vua Traàn Thaùi Toâng ra luaät toång ñoäng vieân, taát caû nhöõng daân trai traùng ñeàu phaûi ñi lính. Ngaøi cho môû nhieàu "Giaûng Voõ Ñöôøng" ñeå huaán luyeän voõ laâm cho daân chuùng. Ñeå troâng nom binh bò taïi trieàu ñình, vua ñaët ra caùc chöùc: Phieâu Kî Thöôïng Töôùng Quaân, Caåm Veä Thöôïng Töôùng Quaân, Kim Ngoâ Ñaïi Töôùng Quaân, Voõ veä Ñaïi Töôùng Quaân, Phoù Ñoâ Töôùng Quaân, ... vaø ôû ngoaøi, coù caùc chöùc Kinh Löôïc Söù, Phoøng Ngöï Söû, Thöù Ngöï Söû, Quan Saùt Söû, Ñoâ Hoä, Ñoâ Thoáng, Toång Quaûn, ... Binh lính ñöôïc chia thaønh Quaân vaø Ñoâ, moãi Quaân coù ba chuïc Ñoâ, moãi Ñoâ coù taùm chuïc ngöôøi ñöôïc xeáp vaøo Quaân vaø Ñoâ. Binh lính phaûi luoân luoân luyeän taäp voõ laâm, saün saøng trong tình traïng chieán ñaàu. Binh löïc cuûa nhaø Traàn luùc naøy raát huøng maïnh, ba quaân töôùng suõ raát laø thöông yeâu laãn nhau. Vì vaäy, ñaõ hôn ba laàn thaéng ñöôïc giaëc nhaø Nguyeân, ñaùnh ñuoåi hôn naêm chuïc vaïn quaân Moâng Coå ra khoûi bôø coõi vaøo naêm 1284 – 1288, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Höng Ñaïo Vöông Traàn Quoác Tuaán, cuøng vôùi söï hôïp löïc cuûa caùc voõ töôùng nhö Traàn Quang Khaûi, Traàn Quoác Toaûn, Phaïm Nguõ Laõo ñaõ chieán thaéng traän Chöông Döông Ñoâ.

Nguyeãn Khoaùi, Phaïm Nguõ Laõo, Höng Voõ Vöông Nguyeân, Höng Hieáu Vöông UÙy cuøng vôùi Höng Ñaïo Vöông ñaõ ñaùnh thaéng quaân Nguyeân taïi traän Vaïn Kieáp, ñeán noåi töôùng Moâng Coå laø Thoaùt Hoan thua phaûi boû chaïy veà nöôùc. Traàn Khaùnh Dö cöôùp löông thöïc cuûa quaân Nguyeân taïi traän Vaân Ñoàn. Taïi traän Baïch Ñaèng Giang, Höng Ñaïo Vöông ñaïi thaéng baét ñöôïc OÂ Maõ Nhi vaø Traàn Nhaät Duaät ñaõ phaù quaân cuûa Toa Ñoâ ôû traän Haøm Töû Quan.

Ñaây laø nhöõng chieán coâng raát hieån haùch, veû vang nhaát trong lòch söû vì vôùi moät ñeá quoác Moâng Coå lôùn maïnh nhaát vaøo thôøi baáy giôø, coù moät binh löïc vieãn chinh huøng maïnh, ñaõ töøng laøm möa laøm gioù taïi caùc chieán tröôøng lôùn treân theá giôùi, ñaõ chieán thaéng thoân tính ñöôïc nhieàu daân toäc lôùn treân theá giôùi nhö ñaõ thoân tính ñöôïc nöôùc Trung Hoa, chieám ñöôïc Taây Baù Lôïi AÙ, xaâm laêng Trung AÂu, uy hieáp ñöôïc AÙo vaø Ñöùc... Theá maø khi ñeán bôø coõi Vieät Nam, hoï phaûi neám muøi thaät traän hôn ba laàn. Hôn ba laàn chieán thaéng vinh quang cuûa daân toäc Vieät ñoái vôùi keû thuø soá 1 cuûa loaøi ngöôøi trong thôøi ñoù, ñaõ chöùng toû ñöôïc daân toäc Vieät laø moät daân toäc oanh lieät ñöùng haøng ñaàu treân theá giôùi.

Trong luùc choáng vôùi giaëc Moâng Coå, Höng Ñaïo Vöông Traàn Quoác Tuaán ñaõ soaïn ra boä "Binh Thö Yeáu Löôïc". Ñaây laø boä saùch taäp hôïp caùc phöông phaùp duøng binh ñaùnh giaëc cuûa nhöõng danh gia treân theá giôùi ñeå huaán luyeän cho quaân só.

Naêm 1400, sau khi cöôùp ñöôïc ngoâi nhaø Traàn, Hoà Quyù Ly lo chænh ñoán vieäc binh bò ñeå ñeà phoøng choáng vôùi giaëc Minh. Hoà Quyù Ly baét daân keâ khai hoä tòch raát caån thaän roài tuyeån daân vaøo laøm lính ñeå gia taêng soá binh só, vaø chia quaân ñoäi ra laøm boä binh, vaø thuûy binh. Ngoaøi ra coøn thaønh laäp boán kho quaân trang quaân duïng, vaø tuyeån duïng ngöôøi coù kyõ thuaät vaøo laøm vieäc ôû xöôûng saûn xuaát binh khí.

Veà thuûy binh, ñeå ñeà phoøng giöõ maët soâng vaø bieån, Hoà Quyù Ly cho laøm ra nhöõng chieán thuyeàn lôùn, ôû treân coù saøng ñi, ôû döôùi cho ngöôøi cheøo choáng, thaät laø tieän lôïi trong vieäc chieán ñaáu. ÔÛ caùc cöûa beå vaø nôi hieåm yeáu cuûa caùc soâng lôùn, Hoà Quyù Ly cho ngöôøi laáy goã ñoùng coäc ñeå ñeà phoøng quaân giaëc. Vieäc quaân cheá ôû Nam vaø baéc ñöôïc phaân chia ra laøm möôøi hai veä, Ñoâng vaø Taây ñöôïc phaân ra laøm taùm veä. Moãi veä coù möôøi taùm ñoäi, moãi ñoäi coù 18 ngöôøi. Ñaïi quaân coù ba chuïc ñoäi, trung quaân coù hai chuïc ñoäi. Moãi doanh coù möôøi laêm ñoäi, moãi ñoaøn coù möôøi ñoäi. Coøn nhöõng caåm veä chæ coù 5 ñoäi vaø moät ngöôøi ñaïi töôùng thoáng laõnh.

Naêm 1418, Bình Ñònh Vöông Leâ Lôïi cuøng vôùi caùc nghóa sæ sau nhieàu naêm gian lao thao luyeän ñöùng leân khôûi nghóa ôû ñaát Lam Sôn. Maõi ñeán naêm 1427, ngaøi môùi ñuoåi ñöôïc quaân nhaø Minh ra khoûi bôø coõi Vieät Nam.

Naêm 1428 Leâ Lôïi leân ngoâi vua, trong caùc vò coù coâng lao lôùn theo giuùp vua, ñaùng keå nhaát veà quan vaên laø oâng Nguyeãn Traõi trong vieäc tham möu, veà quan voõ coù ñaïi töôùng Leâ Vaán vaø nhaø sö Sa Vieân trong vieäc huaán luyeän voõ duõng cho binh só. Rieâng veà nhaø sö Sa Vieân, hieäu laø Sôn Nhaân ngöôøi ôû tænh Sôn La, Baéc Vieät, vaøo naêm 1407 ngaøi theo quy y hoïc ñaïo taïi chuøa Huyeàn Thieân, tænh Sôn Ñoâng Trung Hoa. Naêm 1415, ngaøi veà nöôùc theo giuùp vua Leâ Lôïi trong vieäc huaán luyeän voõ coâng cho caùc nghóa só.

Ñeán naêm 1428, vua Leâ Lôïi cho môû ra nhöõng kyø thi "Minh Kinh Khoa" baét buoäc caùc quan vaên voõ, töø töù phaåm trôû xuoáng phaûi döï thi, nghóa laø quan vaên phaûi vaøo kinh thi söû, quan voõ phaûi thi veà voõ kinh. Nhaø vua coøn môû roäng caùc khoùa thi Minh Kinh cho daân chuùng, ñeå keùn choïn nhaân taøi aån só ra giuùp nöôùc. Nhaân vaøo cô hoäi phaùt ñoäng voõ thuaät cuûa vua Leâ, thaày Sa Vieân ñaõ thaønh laäp tröôøng huaán luyeän voõ laâm oâng Nguyeãn Traõi ñaët teân laø "Tröôøng Voõ Bình Ñònh" ñeå töôûng nhôù ñeán coâng lao cuûa Bình Ñònh Vöông Leâ Lôïi, ñaõ coù coâng ñaùnh ñuoåi quaân Minh mang laïi thanh bình cho xöù sôû.

Naêm 1460, vua Leâ Thaùnh Toâng cho môû khoa thi Tieán só ñaàu tieân. Moãi ba naêm ngaøi cho môû kyø thi voõ ñeå töôûng thöôûng quaân só vaø keùn choïn nhaân taøi voõ duõng. Vaøo thôøi baáy giôø, nhieàu voõ sinh cuûa tröôøng voõ Bình Ñònh ñaõ ñöôïc truùng tuyeån, cho neân danh töø voõ phaùi Bình Ñònh ñaõ ñöôïc daân chuùng bieát nhieàu ñeán keå töø ñoù.

Veà binh bò, vua Leâ Thaùnh Toâng coøn chæ thò cho caùc quan Toång Binh phaûi chaêm lo giaûng taäp traän ñoà, thao luyeän binh só. Ngaøi cho ñoåi laïi naêm veä thaønh naêm Phuû: Trung Quaân Phuû, Nam Quaân Phuû, Baéc Quaân Phuû, Ñoâng Quaân Phuû, Taây Quaân Phuû. Moãi phuû coù saùu veä, moãi veä coù naêm hay saùu sôû, moãi sôû coù boán traêm ngöôøi. Quaân só cuûa naêm phuû coù khoaûng saùu hoaëc baûy vaïn ngöôøi. Ngaøi coøn ñaët ra ba möôi moát ñieàu quaân leänh ñeå taäp thuûy traän, boán möôi hai ñieàu ñeå taäp boä traän.

Naêm 1679, vaøo thôøi Trònh Nguyeãn phaân tranh, ôû mieàn Nam neàn voõ hoïc Vieät Nam coøn chòu aûnh höôûng vaøo caùc voõ phaùi cuûa ngöôøi Trung Hoa nhö Thieáu Laâm Nam vaø Baéc phaùi, Voõ Ñang, Nga Mi, Khoâng Ñoäng, Baïch Haïc, Baùt Quaùi Chöôûng, ... xuyeân qua caùc quan binh cuûa nhaø Minh baát phuïc tuøng Thanh Trieàu ñeán khai hoang laäp aáp, ñònh cö raõi raùc treân caùc vuøng ñaát caän nam. Do ñoù, veà sau ngöôøi ta coøn ñöôïc nghe nhaéc ñeán nhöõng danh töø nhö Voõ Tieàu, Voõ Heï, Voõ Quaûng, Voõ Haûi Nam, Voõ Phuùc Kieán, ... (ñeå chæ caùc moân voõ do caùc ngöôøi Taøu, goác thuoäc caùc ñòa phöông khaùc nhau). Ñeán ñaây, chuùng toâi xin nhaéc laïi moät quan ñieåm chính trò cuûa chuùa Nguyeãn Hieàn Vöông, vôùi yù ñònh môû mang bôø coõi veà mieàn Nam, cho neân chuùa Nguyeãn ñaõ cho pheùp caùc töôùng laõnh cuøng hôn ba ngaøn binh só nhaø Minh baát phuïc tuøng Thanh Trieàu ñeán tî naïn, vaø tieän dòp, duøng hoï ñeå khai hoang, laäp aáp taïi caùc vuøng ñaát caän Nam, roài daàn daàn xaâm chieám caùc vuøng ñaát cuûa ngöôøi Chaân Laïp. Veà sau nhöõng vuøng ñaát khai hoang, laäp aáp naøy ñaõ taïo neân nhöõng thaønh phoá daân cö truø phuù, söï thònh vöôïng ñaùng keå nhaát laø vieäc saûn xuaát luùa gaïo ñaõ taïo neân moät neàn kinh teá lôùn maïnh ôû mieàn Nam. Neàn kinh teá naøy ñaõ giuùp ích raát nhieàu cho chuùa Nguyeãn trong coâng cuoäc thoáng nhaát sôn haø. Trong caùc töôùng laõnh nhaø minh ñeán khai hoang ñònh cö, ñaùng keå nhaát laø töôùng Traàn Thaéng Taøi vaø Döông Ngaïn Ñòch. Vaøo naêm 1679, Traàn Thaéng Taøi ñaõ khai hoang taïi Bieân Hoøa vaø doïc theo caùc vuøng ñaát thuoäc ñoàng baèng soâng Ñoàng Nai. Coøn Döông Ngaïn Ñòch laäp aáp taïi Myõ Tho, vaø caùc vuøng ñaát thuoäc ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Naêm 1680, Maïc Cöûu ñònh cö taïi Haø Tieân vaø vuøng ñaát doïc theo vònh Xieâm La (Thaùi Lan), Raïch Giaù, Caø Mau.

Naêm 1706, vaøo ñôøi vua Leâ Duï Toâng, ôû mieàn Baéc chuùa Trònh Cöông cho môû tröôøng huaán voõ, ñaët quan giaùo thuï ñeå daïy cho con chaùu caùc quan voõ veà moân voõ kinh chieán löôïc. Cöù moãi thaùng moät laàn tieåu taäp. Ba thaùng moät laàn ñaïi taäp. Muøa xuaân vaø muøa thu thì taäp voõ laâm. Muøa Ñoâng vaø muøa haï thì thaäp voõ kinh (laø binh thö chieán löôïc vaø chieán thuaät, aùp duïng nhöõng phöông phaùp duøng binh ñaùnh giaëc). Keå töø ñoù maø danh töø voõ kinh môùi ñöôïc phoå thoâng trong quaàn chuùng. Moãi naêm coù moät kyø thi voõ. Ñeå tham döï vaøo kyø thi voõ, thí sinh laàn löôït phaûi qua caùc boä moân nhö baén cung, muùa giaùo, muùa göôm, baén cung trong luùc phi ngöïa, vaø baén cung trong luùc chaïy boä. Sau cuøng, thí sinh phaûi qua kyø thi vaán ñaùp veà nghóa lyù trong saùch vôõ thaùnh hieàn ñeå xeùt veà hoïc löïc vaø nhöõng phöông löôïc trong saùch voõ kinh ñeå xeùt veà taøi naêng.

Naêm 1740, Trònh Doanh cho laäp voõ mieáu ôû chaùnh vò coù baøn thôø Vuõ Vöông, Khöông Thaùi Coâng, Toân Voõ Töû, Quan Tö, ... ÔÛ phía sau coù baøn thôø Traàn Höng Ñaïo, vaø laäp mieáu rieâng thôø Quan Coâng. Moãi naêm vaøo muøa xuaân vaø thu, vua cho môû cuoäc teá leã taïi voõ mieáu.