Caùc nhaø khaûo coå töø tröôùc ñeán nay ñeàu xaùc nhaän "Haùn Töï" laø moät loaïi chöõ coå nhaát theá giôùi. Noù bieåu tröng cho neàn ngheä thuaät thuaàn nhaát, chieám moät ñòa vò cao vaø khaù ñoäc ñaùo trong ngaønh hoäi hoïa Trung Hoa. Sôû dó ngheä thuaät vieát chöõ cuûa quoác gia naøy ñöôïc xem laø coù giaù trò veà myõ hoïc vì caùc nhaø laøm ngheä thuaät theá giôùi xöa nay ñeàu caûm nhaän ñöôïc söï xaûo dieäu cuøng vôùi tính tröøu töôïng cuûa noù, khoù loøng coù moät daân toäc naøo so saùnh kòp.

Ñaønh raèng chöõ Haùn bieåu töôïng cho tính phuø hieäu song khoâng daàng laïi ôû giai ñoaïn naøy maø tieán xa hôn vaøo con ñöôøng thaåm myõ vaø giaù trò myõ hoïc cuûa noù. Moãi chöõ laø moät böùc tranh thu nhoû, bieåu töôïng cho moät hình aûnh naøo ñoù maø "taùc giaû" cuûa noù muoán noùi leân ñieàu gì. Töø vaên töï töôïng hình daãn daàn ñeán ñeán vaên töï bieåu aâm, theá coù nghóa, khi nhìn thaáy (hình daïng cuûa chöõ) ñaõ bieát noù tröng ra hình aûnh gì vaøù muoán noùi leân yù töôûng naøo ñoù khi ñöùng ñôn ñoäc hoaëc ñaõ raùp thaønh caâu...

Vaên töï Trung Hoa khoâng bao giôø ñöùng nguyeân moät choã, maø luoân luoân coù söï tu chænh theo caùi nghóa cuûa noù tuøy thôøi gian vaø nhu caàu cuûa noù, nhö töø söï giaûn ñôn ñöa ñeán phöùc taïp vaø ngöôïc laïi, töø phöùc taïp daãn ñeán giaûn ñôn khoâng ngoaøi muïc ñích ñeå ngöôøi ñoïc hieåu roõ ñöôïc yù nghóa tieàm aån beân trong cuûa noù.

Haùn töï laø moät böùc tranh maø ñôn vò ñeå caáu thaønh noù laø nhöõng ñöôøng neùt cong queo töø to ñeán nhoû, hoaëc töø nhoû chuyeån thaønh to, töø ñaäm chuyeån neân nhaït daàn vaø bieán haún, nhöng ngöôøi ñang nhìn böùc tranh ñoù coù caûm töôûng nhö trong caùi khoaûng khoâng ñoù coøn moät "caùi gì ñoù" hoaëc moät hình aûnh, hoaëc moät aâm höôûng chöa hoaøn toaøn bieán haún. Theá coù nghóa laø Haùn töï laø moät hình aûnh vöøa laø hieän thöïc vöøa laø tröøu töôïng.

Caùc nhaø khaûo coå hoïc vaãn coøn chöa bieát ñöôïc xuaát xöù ñaàu tieân cuûa noù, maëc duø hoï ñaõ coá truy taàm trong caùc chöùng tích trong caùc saùch vôû töø ngaøn xöa löu laïi hoaëc töø döôùi loøng ñaát khai quaät leân, maø töïu trung chæ thaáy "vaên töï" coå nhaát gaàn ñaây ñöôïc phaùt hieän laø "giaùp coát vaên" vaø "kim vaên" ñôøi AÂn. Caùc nhaø baùc hoïc chia coå vaên töï vaø kim vaên töï laøm hai thôøi kyø. Thôøi coå vaên töï chæ vaøo ñôøi AÂn,Chu ñeán Taàn vaø kim vaên töï töø ñôøi Haùn daãn ñeán ngaøy nay...

Loaïi chöõ khaéc treân mu ruøa xöông thuù ñöôïc goïi laø Giaùp coát vaên, Chính nhöõng neùt chaám, neùt phaûy,neùt soå, hoaëc neùt ngang keát caáu coù phöông phaùp qui cuû, chính laø nhöõng yeáu toá tieâu bieåu cuûa ngheä thuaät thö phaùp. Caùc nhaø khaûo coå nhaän thaáy "giaùp coát vaên" khoâng ñöùng yeân moät choã maø coù söï thay ñoåi theo thôøi kyø cuûa noù. Coù nghóa tuoàng chöõ khaùc haún nhau tuøy theo söï bieán chuyeån cuûa moãi thôøi ñaïi tuøy thuoäc vaøo boä maët cuûa neàn vaên minh luùc baáy giôø. Caùc nhaø hoïc giaû caän ñaïi ñöa ra söï nhaän xeùt veà giaùp coå vaên coù dieän maïo hoàn nhieân vaøo ñôøi Voõ Ñinh, coøn neùt chöõ saéc saûo, coù moät ngheä thuaät tinh vi thì ôû ñôøi Ñeá AÁt.. Giaùp coå vaên khoâng coù loái chöõ thaûo, maø traùi laïi loaïi chöõ naøy xuaát hieän ñöôïc xem laø thònh haønh vaøo ñôøi Laãm Taân, Khang Ñinh. Noùi toùm laïi giaùp coát vaên ñöôïc xem laø loaïi myõ töï tieâu bieåu cho thö phaùp thôøi AÂn, Thöông.

Coøn thö phaùp kim vaên ñôøi AÂn Chu thì theá chöõ khoâng thay ñoåi maáy ñoái vôùi giaùp coát vaên maø coøn giöõ ñöôïc ñaëc ñieåm cuûa loaïi chöõ naøy vaø caû veà phaàn töôïng hình cuûa noù. Tuy nhieân, caùc nhaø ngheä thuaät ñeàu xaùc nhaän laø kim vaên AÂn Chu troâng vöøa hoàn nhieân laïi vöøa ñeïp ñeõ. Tuy vaäy, veà laâu veà daøi kim vaên coù phong caùch hôn keå töø sau Thaønh vöông, Khang vöông ñeán ñôøi Chu thì xem nhö daàn daàn ñöôïc thaønh thuïc töøng caùi chaám, töøng neùt troøn tròa, töøng caùi phaûy troâng coù veû duyeân daùng,coù tuoàng chöõ ung dung, nghieâm chænh...Veà sau ngöôøi ta tìm thaáy loaïi kim vaên vieân maõn naøy treân "Mao coâng ñænh" thôøi baáy giôø goïi laø "phong caùch toâng Chu."

Gaàn ñaây ngöôøi ta ñaõ khai quaät ñöôïc taïi Baùn Ba (Pan-p'o) nhieàu chöùng tích veà ñeå coù theå laàn ra ñaàu moái cuûa Trung Hoa thö phaùp töø 4000 naêm Tr CN. Song le, coâng cuoäc khaûo cöùu vaãn chöa coù theå cho bieát moät caùch roõ raøng veà tieâu bieåu cuûa söï lieân heä thuoäc veà ngoân ngöõ hoïc ñeå chöùng minh xaùc quyeát ñöôïc.

Theo caùc nhaø vieát söû Trung Hoa thì "Giaùp coát vaên" xuaát hieän vaøo ñôøi nhaø Thöông töùc laø vaøo theá kyû Xl-XVl Tr. CN. - coát caùch chöõ vieát naøy heät nhö moät böùc hoïa thu nhoû, töø ñoù phaùt sinh ra neàn hoäi hoïa ñöôïc xem laø chính thoáng vaø ñoäc ñaùo cuûa ñaát nöôùc naøy. Ngheä thuaät veõ tranh Trung Hoa baét nguoån vôùi thö phaùp - loaïi chöõ töôïng hình - nhö ta thaáy nhöõng töø ngöõ ñôn giaûn nhö chöõ "NHAÂN" laø ngöôøi coù hình daùng hai chaân dang ra ôû döôùi vaø caùi ñaàu beân treân, chöõ "MAÕ" coù hình daïng con ngöïa vôùi boán voù caâu töùc boán chaám thuûy beân döôùi hay chöõ "XA" neáu ñeå naèm theo chieàu ngang thì roõ raøng laø hình aûnh cuûa moät chieác xe goã thôøi coå xa xöa...Chöõ töôïng hình naøy raát nhieàu trong vaên giaùp coát, toaøn döïa vaøo caùc ñaëc ñieåm hình daùng nhö chöõ NHAÄT (maët trôøi) coù hình daïng ban ñaàu "moät voøng troøn vaø moät chaám ôû giöõa", hoaëc maët traêng laø chöõ NGUYEÄT thì hình veõ laø moät ñöôøng cong hình löôõi lieàm, coøn con deâ, con lôïn v.v.. Töø söï töông quan ñoù neân ñöôïc ghi nhaän laø "Thö hoïa ñoàng nguyeân". Noù coù nghóa laø Vieát vaø Veõ cuøng sinh ra töø moät goác. ( Treân ñaây chæ laø moät ví duï ñôn thuaàn veà söï töông quan giaùp coát vaên vôùi neàn hoäi hoïa coù tính phuø trôï laãn nhau giöõa chöõ trieän vôùi ñeà thô khoâng theå thieáu soùt ñöôïc veà phöông dieän giaù trò hoaøn myõ cuûa caùc taùc phaåm).

Coù nhieàu luaän cöù noùi veà chöõ vieát Trung Hoa ra ñôøi vaøo thôøi ñaïi naøo. Coù ngöôøi baûo laø sau thôøi Baøn Canh trieàu ñaïi nhaø Thöông chaúng nhöõng ñaõ coù chöõ vieát maø coøn laø vaøo thôøi kyø phaùt trieån nöõa. Töông truyeàn Thöông Hieät thôøi Hoaøng Ñeá laø taùc giaû cuûa chöõ vieát, tuy nhieân cöù vaøo caùc vaät ñöôïc khai quaät thì chaúng thaáy coù chöùng tích naøo chæ laø tröôùc ñôøi Thöông ñaõ coù chöõ vieát. Ñoà goám khai quaät ñöôïc ôû Ngöôõng Thieàu, caùc di chæ quaû coù khaéc nhöõng phuø hieäu thaät vaø nhöõng phuø hieäu ñoù coù khaùc nhau nhöng xeùt ra ñoù ñaâu ñaõ laø chöõ vieát! Caùc di chæ ñôøi AÂn thì laïi roõ raøng coù chöõ vieát vaø tính ñöôïc conø treân naêm ngaøn chöõ.

Coù theå noùi chöõ töôïng hình cuûa Trung Hoa laø loaïi chöõ xuaát hieän tröôùc nhaát . Thôøi Chieán Quoác quy thaønh saùu loaïi, goïi laø "Luïc Thö". Ngoaøi ra coøn coù "Chæ Söï", laáy ñoù maø laøm kyù hieäu, "Hình Thanh", keát hôïp giöõa hai boä phaän, "Hoäi YÙ", gheùp nhieàu van töï vaøo laøm moät ñeå hình dung moät söï kieän,hay moät hình aûnh naøo ñoù, nhö chöõ "CHUÙNG" chaúng haïn ñeå chæ soá ñoâng nhö chöõ "quaàn chuùng" chaúng haïn, "Chuyeån Chuù" "Giaû Taù"... laø möôïn moät töø ñaõ coù saün ñeå noùi leân moät töø ngöõ khaùc ñoàng aâm nhöng dò nghóa...

Moãi moät chöõ vaên giaùp coát ñeàu coù ba yeáu toá ñaëc bieät cuûa noù, ñoù hình, aâm vaø nghóa. Moãi chöõ ñeàu naèm ôû moät vò theå ñoäc laäp, rieâng reõ töø loái phaùt aâm ñeán ñeán yù nghóa rieâng reû, laø nhöõng ñaëc ñieåm cho söï vöôn leân vaø phaùt trieån cuûa neàn vaên hoïc.

Mai ruøa xöông thuù phaùt hieän ñöôïc sau khi khai quaät töø Baøn Canh ñeán 12 vò Ñeá Taân töùc töø 1.330 ñeán 1.028 tr. CN tính ra ñöôïc khoaûng 273 naêm ñeàu laø boác töø töùc lôøi boùi, coøn ghi vieäc thì goïi laø AÂn Khö vaên töï hoaëc AÂn khö boác töø. Ñôøi Thöông minh vaên ghi treân ñoà ñoàng chöõ khaéc ít, nhöng qua ñeán giai ñoaïn sau nhaø Thöông môùi thaáy minh vaên ñöôïc ghi daøi hôn. Roài daàn ñaø minh vaên ñöôïc söû duïng nhieàu keå töø AÂn ñeán Taây Chu, theá chöõ chöõng chaïc, nghieâm tuùc, nhö caû baûn Mao coâng ñænh coù ñeán nhöõng 497 chöõ.

Baûn ñaù khaéc lôøi tieân tri (oracle) cuõng nhö baûn ñoàng 1339 – 1281 Tr.CN: Chaïm treân mu ruøa hoaëc xöông thuù vaät duøng ñeå chieâm boùi (laàn ñaàu tieân phaùt hieän taïi An Döông (Anyan) vaøo cuoái theá kyû thöù XlX.

(1. Baûn ñaù chieâm boùi ñöôïc khaéc töø ñôøi nhaø Thanh. 2. Hình khaéc baûn thaûo treân baûn ñoàng xöông thuù vaät veà kieåu trang söùc vaøo naêm 1766-1122 Tr.CN. 3. Chöõ töôïng hình ñöôïc khaéc treân baûn ñoàng - 1300 Tr.CN coù theå ñuùng hoà sô ghi baèng khoaùng cuûa boä laïc cho ngöôøi coù töôùc vò cao. 4. Moät. caùi chaäu lôùn duøng vaøo vieäc nghi leã ôû thôøi kyø 861-827 Tr.CN. 5. Thaïch Coá Vaên (Shik Ku Wen) goïi laø Thaïch Coá Vaên (Stone Drum Script) chaïm khaéc treân ñaù hình theå moät caùi troáng, kieåu Ta Chuan.) Naêm hình töôïng naøy hieän ñöôïc löu giöõ taïi Baûo Taøng Vieän Trung Hoa.

Thaïch coå vaên laø vaên töï ñôøi Chu khaéc treân troáng ñaù. Thaïch coå naøy coù chieàu cao khoaûng ba thöôùc, ñöôøng kính moät thöôùc, coù hình daïng treân nhoû döôùi lôùn, ñænh ñ troøn coøn ñeá beân döôùi baèng. Troáng ñaù coù taát caû 12 chieác vaø chieác naøo cuõng coù khaéc baøi thôi töù tuyeät...

Veà thö phaùp thôøi Xuaân Thu Chieán Quoác khoâng gioáng nhau veà hình theå vaên töï bôûi töøng khu vöïc coù caùch vieát khaùc vôùpi nhau. Thö phaùp cuûa thôøi Chieán Quoác thöôøng taûn maïn treân theû tre, treân vaûi hay treân theû baïc...Tuy nhieân chaïm khaéc treân maët ñaù nhö "Thaïch coå vaên" ngöôøi ta nhaän thaáy loái keát caáu hö hö thöïc thöïc... Nhöng khi ñeán chöõ Haùn leä baùt phaân neùt buùt môùi thöïc söï chaïy theo doøng myõ caûm, bay böôùm vaø theá buùt môùi bieán bieán hoùa hoùa khoâng ngöøng...

Nhò Vöông Thö Phaùp - chæ cho Vöông Hi Chi vaø con trai laø Vöông Hieán Chi coù aûnh höôûng lôùn nhaát vaøo thôøi Ñoâng Taán, Thaäp Luïc Quoác...Luùc coøn thieáu thôøi Vöông Hi Chi theo hoïc thö phaùp cuûa Chung Dao, oâng tinh thoâng caùc theå leä, caû thaûo vaø chaân, caû haønh vaø thaønh...OÂng coù nhieàu chaân thö, trong ñoù coù Nhaïc Nghò Luaän, Hoaøng Ñìngh Kinh, coøn haønh thö coù Lan Ñình töï Thaùnh giaùo tö trong Ñöpng Hoaøi Nhaân taäp töï v.v...Coøn Vöông Hieán Chi keá nghieäp vaø saùng taùc, nhö tieåu haøi coù Laïc Thaàn phuù...Haønh thaûo coù Ñòa hoaøng thang v.v...Vaø tuaàn töï sau ñoù coù khoâng ít thö phaùp gia ñöa ra nhöõng taùc phaåm theo ñuùng qui phaùp cuûa Taàn Haùn...

Toùm laïi Trung Hoa Thö Phaùp thieân bieán vaïn hoùa, traûi qua nhöõng naêm thaùng daøi ñaèng ñaüng môùi caáu truùc ñöôïc moät loái chöõ töôïng hình, coù theå noùi noù laø moät buùt phaùp bí truyeàn tuyeät haûo.