Đại Chúng số 73 - phát hành ngày 15/5/2001

Giới Thiệu
Sách Mới

CHÔN SỐNG VNCH

Hồi ký Kissingers

Bản dịch của Phụng Hồng

Nhưng sự trợ giúp được đạt đến mức nào?  Khuyến cáo của tôi là đề nghị theo nhu cầu của Nam Việt hiện tại. Ngày 28/1 chúng tôi yêu cầu được giúp thêm một ngân khoản phụ là 300 triệu mà TSN John Stennis đã hứa. Ngay cả sự yêu cầu này không liên quan gì đến nhu cầu, nhưng ít ra, Việt Nam cũng đã yên tâm một phần nào và tương đối được trấn an. Số tiền này không còn đủ nữa để giải quyết những sự thiệt hại chung quanh chúng ta. Ford đồng ý và phải Tướng Fred C. Weyand, Tham mưu trưởng Lục Quân, đã từng chỉ huy Sư Đoàn I Không Kî ở Việt Nam, đến Sài Gòn để nghiên cứu lượng định vấn đề thực tế hơn.

Xuyên qua những mâu thuẫn này, Ford trở nên cứng rắn hơn; rất giản đơn ông hoàn toàn không thể tưởng tượng hình dung được sự bỏ rơi những người đã hy sinh liều lĩnh tính mạng họ qua hàng chục năm vì cpng tác với 5 đời Tổng Thống Mỹ của lưỡng đảng Hoa Kỳ đã tuyên bố là sự thiết yếu của nền an ninh cho thế giới tự do. Tôi đã cố làm hết sức mình để bảo đảm người can đảm và ưu tú này sẽ có một tầm lựa chọn rộng lớn và giúp cho Ford một lối thoát. Ngày 27/3, trong khi sự sụp đổ về quân sự hầu như sắp xảy ra, tại văn phòng lầu bầu dục, tôi đã kết luận trong bài diễn văn ngắn về yêu cầu quân sự của Sài Gòn như sau:

“Tôi nói điều này với con tim rướm máu – nhưng có lẽ anh phải bỏ lại Việt Nam sau anh và đừng làm tổn thương thành nhiều mảnh quốc gia này một lần nữa. Những thỏa thuận về Việt Nam đã căn cứ trên hai điều: sự đe dọa về can thiệp quân sự của chúng ta và sự tiếp tục viện trợ. Trong tháng 7/73, chúng ta đã ngưng yểm trợ, và chúng ta cũng cắt giảm viện trợ dưới mức tối thiểu của yêu cầu. Bây giờ chúng ta đang đứng trước một tình trạng tuyệt vọng.”

Ford không nghe thấy bởi vì, ông ta nói, nó sẽ đi “ngược lại với ý tôi”. Câu trả lời của ông ta cũng như thế trong ngày 3/4 khi tôi nhắc ông là ông không còn cơ hội để làm một cái gì nữa. Ngày 9/4, ngay trước khi Ford yêu cầu được tăng viện cho Việt Nam, tôi lưu ý ông ta về quan điểm của Ron Nessen là Tổng Thống sẽ đưa nước Mỹ ra khỏi Việt Nam chứ không phải can thiệp vào. Ford trả lời: “Đó không phải là con đường tôi đi ... tôi không thể làm như vậy được.”

Trong buổi họp báo ngày 3/4 , Ford vẫn giữ lập trường yêu cầu viện trợ cả về kinh tế lẫn quân sự cho Nam Việt. Ông ta lên án CSBV vi phạm thỏa uớc Ba lê, phê bình Quốc Hội đã cắt giảm yêu cầu của chúng tôi về viện trợ cho Nam Việt , và ra lệnh một cuộc không vận khẩn cấp 2000 trẻ em mồ côi. Ford tránh né mũi dùi của các phóng viên đòi làm áp lực Thiệu vì “Tôi không tin rằng đó là yêu sách của tôi buộc tội một vị nguyên thủ quốc gia được dân bầu phải rời khỏi chức vụ ra đi.”

“Chúng ta sẽ sát cánh với bạn đồng minh của chúng ta , và tôi đặc biệt cảnh cáo mọi kẻ thù, chúng sẽ không thể, dưới bất cứ một trường hợp nào nghĩ rằng thảm kịch Việt Nam là một bằng cớ nhân dân Mỹ đã mất truyền thống hay tham vọng của họ để đứng vững bảo vệ tự do ở bất cứ một nơi nào trên thế giới.”

Đó là những sự kiện rất bất thường và Ford đã tiến hành một cách thầm lặng, hầu như tế nhị, như không có gì dính líu tới quyền lợi  của quốc gia nữa.

Phản ứng của dư luận đã được tiên đoán. Ford bị tờ Nữu Ước Thời Báo chỉ trích là lầm lẫn, và tờ Washington Post thì cáo buộc là chơi trò gian lận. Nhân đạo hơn một chút, tờ Los Angeles Times thì đòi hỏi một “chiều hướng mới”, được định nghĩa là chấm dứt viện trợ quân sự  cho Đông Dương. Khi tôi lập lại những lời tranh luận  của Ford ở cuộc họp báo ngày 5/4, tôi đã lĩnh hội cùng một đối xử và câu hỏi như: Làm sao chúng ta có thể trông đợi sự hợp tác của Quốc Hội trong khi chúng ta vẫn công kích Quốc Hội những gì đã xảy ra? Cái gì làm cho chúng ta nghĩ rằng nếu có nhiều tiền hơn thì sẽ làm được nhiều điều tốt hơn chăng? Có phải tất cả không phải là lỗi tại ông Thiệu chăng? Làm sao chúng ta đã ký thỏa ước Ba Lê rồi bây giờ mong đợi một lối thoát khác? Và thực tiễn hơn hết là tính chất của hành động chúng ta tại Nam Việt là gì?

Tôi trình bày lại những gì tôi đã nói những tháng trước. Yêu sách của chúng tôi dựa trên căn bản của một sự ràng buộc về tinh thần, chứ không phải pháp lý:

“ Đó là một vấn đề trách nhiệm tinh thần rất quan trọng của Hoa Kỳ đối với những người với những sự khuyến khích của Mỹ, đã tranh đấu sau bao nhiêu năm sẽ được Hoa Kỳ xác nhận vào thời khắc cuối đời rằng trong lúc họ muốn tiếp tục tranh đấu  thì Hoa Kỳ không muốn giúp đỡ họ nữa.”

Tôi kết luận với lời kêu gọi này:

“ Nhiều người trong các anh đã nghe  tôi trình bày về vấn đề này bây giờ từ 6 năm qua, và không ai trong các anh, tôi nghĩ vậy, đã nghe tôi thắc mắc về sự làm việc và quan tâm của những người chống đối lại chiến tranh. Điều chúng ta có thể hỏi là những người trong các bạn đã từng đau khổ vẫn nhớ trong trí rằng đã có một tấn thảm kịch lớn của nhân loại  mà những người trong chính quyền đã duyệg xét và họ đã cố gắng giải quyết vấn đề trong chiều hướng thuận lợi nhất cho Hoa Kỳ và trong quyền lợi tối đa của nền hòa bình thế giới.”

Hết đường trông cậy giúp đỡ được nữa rồi. Thật là quá tiếc khi TNS Henry Jackson một lần nữa lại liên kết với phe chống đối. Mặc dù chúng tôi bất đồng ý kiến về đường lối Đông Tây nhưng chúng tôi vẫn phải tiếp tục xem ông ta như là một bạn đồng minh trong cục diện đối đầu với cộng sản. Nhưng đến ngày 8/4 ông ta lặp lại sự phản đối  trước đó về viện trợ thêm cho Việt Nam trên cơ sở yêu cầu thỏa hiệp ngầm, đồng ý, hiểu biết trên giấy trắng mực đen mà ông ta nhấn mạnh Ford đã hứa hẹn với ông vài điều. Điều cáo buộc này thật sự sai lầm. Đằng sau vấn đề nông nỗi này đã thấy xuất hiện những xáo trộn của sự chống đối trong toàn quốc bắt đầu lan rộng. Đề nghị một ông Ngoại trưởng nên dấu thỏa hiệp ngầm không cho Tổng thống biết là một điều bất ổn như ngu xuẩn và đánh dấu một mức thấp kém trong sự mẫu thuẫn nội bộ.

Sự kêu gọi của Ford và tôi không bao giờ căn cứ trên những hành động trình diễn hình thức. Tất cả những gì chúng tôi phàn nàn, yêu cầu để giúp Việt Nam khi bị tấn công là vì trách nhiệm tinh thần mà thôi. Cái chết khắc khoải của Việt Nam cũng ít ra khôi hài như những kẻ từng bị đả kích trên chính trường lại đòi danh dự và trách nhiệm tinh thần trong lúc những điều chỉ trích của họ vô trách nhiệm và họ hành động như những luật sư tìm những sơ hở trong một khế ước.

Tướng Weyand đã báo cáo với tổng thống Ford ở Palm Springs ngày 5/4. Ông nói tình trạng quân sự đã kiệt quệ và ông mô tả những lựa chọn trước chúng tôi như sau: 300 triệu mỹ kim phụ trội chỉ để thay thế một phần những vật dụng tiêu thụ mà tôi. Nó không thể tài trợ cho sự hao hụt to lớn về chiến cụ đã thiệt hại trong vài tuần qua. Đã thế, QLVNCH lại không được nhận trang bị thay thế trong vòng 2 năm tới. Do đó, Weyand tranh luận sự trợ giúp lúc đầu đã không được đầy đủ. Thêm vào đó, ông ta đệ trình một danh sách liệt kê những nhu cầu cần thiết để tái lập những đơn vị đã bị tiêu diệt mới đây ở chiến trường. Tổng số tối thiểu có thể chấp thuận là 722 triệu đồng.

Nhìn trên một khía cạnh khác, điều này thật là nghịch lý. Việt Nam sẽ bị sụp đổ trước khi mọi chiến cụ sẽ được chở đến. Cùng lúc đó, nếu chúng tôi có đưa ra một đề nghị nào, chúng tôi sẽ có một chương trình chấp thuận với một căn bản hiểu  biết nào đó. Đó là một ngân khoản tối thiểu được dành dụm để giúp thêm Nam Việt một cánh tay tranh thủ thời gian để di tản. Và nếu Việt Nam sụp đổ trước khi mọi viện trợ đổ vào, thì ít ra chúng ta đã trút được một trách nhiệm tinh thần. Ford đã chấp thuận đề nghị ngân khoản của Weyand.

Diễn biến buổi họp Hội Đồng An Ninh Quốc Gia ngày 9/4 cũng cùng trong tinh thần hiểu biết đó. Ford được đệ trình 3 dự thảo: không xin một ngân khoản nào nữa, chấp thuận 300 triệu cho 3 tháng như đã dự trù, ủng hộ lời khuyến cáo của Weyand 722 triệu. Sự bàn cải theo chiều hướng đã vạch sẵn. Mọi người đều đồng ý cúp viện trợ toàn bộ, sẽ chấm dứt mọi ảnh hưởng về chiến cuộc. Schlesinger khuyên nên sử dụng 300 triệu để nếu chẳng may QLVNCH tan rã, thì sẽ khỏi phải bàn cãi với quốc hội về sự khác biệt. Tôi thuận theo đề nghị của Weyand vì vơi 300 triệu so với tình hình trầm trọng trong những tháng dần đây sẽ không đủ gì cả như ném vài cọng rác vào một giẻ lau. Giúp cho Nam Việt một sự sụp đổ từ từ sẽ không có một sự khác biệt nào như đề nghị đã chọn. Bất luận từ ý chúng tôi sẽ suy tư như thế nào về thái độ của chúng tôi sau đó.

Ford công bố quyết định trước HĐANQG sau buổi họp với những lời giải thích thật dài và rất hùng hồn hơn thường lệ:

“Tôi sẽ xin ngân khoản 722 triệu, vì chúng ta sẽ có lý do chính đáng. Ít ra vấn đề sẽ rõ ràng trắng đen. Tôi sẽ yêu cầu được thi hành trong một ngày chắc chắn, có lẽ là 1/5 mặc dầu chúng tôi vẫn còn chưa quyết định rõ.”

“Tôi sẽ xin viện trợ nhân đạo nhưng không qua LHQ. Lý do thứ 3 là tôi sẽ xin được toàn quyền mà tôi nghĩ là cần thiết, để di tản Mỹ Kiều và những người khác mà chúng ta có trách nhiệm bảo vệ.”

“Tôi không loại trừ quan điểm để cho Bắc Việt biết rằng mọi sự can thiệp do cố gắng nhân đạo của chúng ta sẽ gặp nhiều biện pháp mạnh. Đó là lý do tại sao tôi uyển chuyển vu vi.”

“Đây là những lời lẽ cứng rắn của riêng tôi, có lẽ không phải là của Church Ill. Đây không phải là lời kêu gào.”

“Tôi yêu cầu Jim Schlesinger nên dè dặt. Nhưng đây là một chỉ thị. Đó là một nhóm người độc nhất phải biết. Tôi đã bỏ ra nhiều thì giờ để nghiên cứu nó, bây giờ và về trước phải lùi lại đến 1952. Tôi nghĩ rằng đường lối của chúng ta đi ngược lại thời điểm tổng thống Truman và Eisenhower là một đường lối chính xác. Chúng ta đã không luôn luôn thực thi đúng và chúng ta đã vi phạm lỗi lầm. Nhưng đó là một đường lối đúng đắn...”

Qua ngày 10/4 tổng thống đọc diễn văn trước lưỡng viện với một bài diễn văn cứng rắn và không nhượng bộ, ông đã ủng hộ chủ đích đã làm cho các vị tiền nhiệm đưa Hoa Kỳ can thiệp vào Đông Dương, hướng dẫn diễn tiến hòa đàm Ba lê và chỉ trích Hoa Kỳ đã không tiếp vận đầy đủ cho bạn đồng minh và bắt buộc thi hành đúng hiệp định Ba lê. Ford kết luận bằng cảnh cáo QH về vài điều khoản dụng chạm đến chính sách đối ngoại của chúng ta:

“Rằng quyền lợi qg của Hoa Kỳ và lý do của nền anh ninh thế giới buộc chúng ta tiếp tục viện trợ cả hai mặt quân sự và nhân đạo cho Nam Việt... Chúng ta trong lúc này không thể bỏ rơi những người bạn của chúng ta trong lúc kẻ thù chúng ta yểm trợ và khuyến khích bạn đồng minh của chúng. Chúng ta không thể giải giới sự tự về, đường lối ngoại giao hoặc khả năng tình báo của chúng ta trong lúc những kẻ khác gia tăng và cũng cố lực lượng chúng ta.”

Ngày hôm sau, tôi tổng kết lại quan điểm của tôi về những yếu điểm trong một buổi thảo luận với ban tham mưu chính ở Bộ Ngoại Giao:

“Đêm qua nếu tổng thống đã nói những gì mà các dân biểu cho là ông phải nói – như là “Chúng ta đã làm đầy đủ, chúng ta không thể viện trợ quân sự thêm” – tôi nghĩ Phil Habid (phụ tá ngoại trưởng đặc trách Đông Á sẽ đồng ý có sự không kiểm soát toàn diện, sụp đổ kinh hoàng ở Sài Gòn bắt đầu từ sáng hôm nay. Một khi mà tổng thống đã quyết định ông sẽ không làm gì nữa, ông cũng có thể hỏi có những cái gì đúng trong vấn đề này bởi vì sự chống đối của QH không liên quan đến hình thức mà là nguyên tắc...

“Sự kiện này bây giờ đang diễn tiến hợp lý như đã tiên đoán. Và những gì chúng ta đang cố gắng lalm là thực thi nó trong danh dự và dự trù một cản bản theo đó chúng ta có thể áp dụng đường lối đối ngoại mà toàn dân có thể tin tưởng nơi chúng ta...

“Chúng ta sẽ không buộc tội bất kỳ ai đã sai lầm. Tôi không có dự tính khi biến chuyển này chấm dứt sẽ rắp tâm trả thù và đi chu du khắp nước. Tôi nghĩ rằng toàn dân sẽ thất vọng khi mọi việc chấm dứt. Tôi không nghĩ rằng sẽ có nhiều anh hùng trong cuộc. Nhưng Bộ này sẽ giữ vững lập trường về những điều phải. Chúng ta không còn chọn lựa nào khác trên thế giới.”

I. TRANH LUẬN VỀ KẾ HOẠCH DI TẢN

Đây là những điều rất xa sự khôn ngoan hiểu biết thường lệ ở cả Quốc Hội lẫn quần chúng. Phần đông đểu đỏi hỏi chúng tôi nên thi ân đối với một qg mà chúng ta đã gắn bó trên 2 thập niên.

Đối với chính quyền, bài diễn văn của tổng thống đã chuyển những sự mâu thuẫn từ yêu cầu tăng viện đến làm sao để đối đầu với sự gia tăng sụp đổ của Nam Việt. trên thực tế, nó rút gọn lại còn vấn đề là làm sao di tản nhanh chóng và với sự quan tâm mức độ nào về số phận những người Việt đã từng làm việc với chúng ta.

Ngũ giác đài muốn di tản nhanh chừng nào hay chừng nấy. Như ở Cambốt, vận sự diễn tiến với vận tốc điển hình, cũng vừa đủa thì giờ để di tản một số người Việt lâu dài hơn mà không làm chậm trễ việc di tản Mỹ kiều ở một mức độ càng nhanh càng tốt. Ngũ giác đài thấy không có tổn thương nhân mạng, những yêu sách của Quốc Hội, hay những tai sảnh do sự di tản kéo dài. Có kinhh nghiệm về giấy tờ trên chiến trường, ngũ giác đài đã thiết lập một hồ sơ để chứng minh rằng với lý do hoàn toàn chính trị, những Mỹ kiều không được di tản với nhịp độ mà khả năng không vận đã được chấp thuận. Không vận bằng Các 141 rời khỏi Sài Gòn hàng ngày với nhiều ghế trống để chứng minh rằng, nếu có bất kỳ một thương vong nào, thì đó là lỗi ở một người khác – ông đại sứ Martin hay là tôi.

Graham martin đứng ở đầu mút kia. Điều hành cuộc di tản thường là truyền thống trách nhiệm của Bộ Ngoại Giao, với sự điều động của vị Đại sứ như là một viên tư lệnh. Martin được sinh ra để làm tướng – hoạt động ở nước ngoài tương dương với Douglas MacArthur. Ông ta có quan điểm dứt khoát riêng về tốc độ di tản rất lạc quan mà không đi xa đường hướng của Hoa Thịnh Đốn. Rất quan tâm đến những người sớm bị bỏ rơi, Martin thấy có bổn phận kéo dài sự di tản Mỹ kiều trong một thời gian dài nhất ngõ hầu duy trì vừa đủ sự hiện diện của Mỹ kiều để có lý do chính đáng mà cứu vớt người Việt. Tin tưởng như thế, trong một thời gian ngắn, sự kinh hoàng ở ssg là một mối lo âu lớn hơn cả khả năng của Hà Nội, Martin làm trì trệ các di tản thật chậm hơn cả Ford, Scowcroft hay tôi – những con “diều hâu” của chính quyền – đã tiên liệu hợp lý. Ông ta đánh điện tới tấp kể báo cáo về chúng tôi mà nội dung chính là để dọa tôi sẽ là người chịu trách nhiệm nếu có nhiều người tị nạn bị bỏ lại một cách oan uổng. Bộ Ngoại giao đã bị tấn công hai mặt: một bên là Ngũ giác đài chỉ trích là di tản chậm, còn một bên là Martin đã đổ lỗi cho chúng tôi là đã bỏ đi quá mau, nên chúng tôi đã bị tai tiếng hơn là phần thưởng sáng giá.

Tuy vậy, quan niệm của tôi thiên về Martin nhiều hơn là ngũ giác đài. Tôi đứng về phe Martin là cốt giữ lời hứa giúp tương lai Nam Việt được sống sót – kể từ khi thời gian di tản được ban hành. Ngay cả sau khi triệt thoái Cao nguyên, Martin đã biến cải một sinh lộ có thể được thiết lập chung quanh Nha Trang, Sài Gòn hoặc vùng Châu Thổ Tam giác – một đề nghị được bàn cãi bởi Phil Habib, một người không đủ sức quán xuyến mọi vấn đề. Khi sự sụp đổ của Sài Gòn đã trở nên quá rõ ràng, Martin cãi lại rằng chúng ta có thể giải quyết vấn đề bàn giao chính quyền ở Sài Gòn bởi một chính phủ hòa hợp vừa đủ để duy trì cuộc không vận dân tị nạn trong nhiều tuần nữa hơn là tối đa dự trữ. Đã từng ngồi đối diện với Lê Đức Thọ torng nhiều năm, tôi đoan chắc rằng ông ta không bao giờ chấp thuận sự chuyển tiếp ôn hòa chính quyền hoặc bất cứ một hình thức chính trị tự trị nào khác ở Sài Gòn, tuy nhiên tạm thời – chứ không phải tự trị, dù ngay cả chỉ có cộng sản một mình. Hà Nội sẽ không để cho chủ nghĩa Tito xuất hiện ở Nam Việt.

Tôi đồng ý với đối tượng của Martin, chính sách của chúng ta phải căn cứ trên sự gia tăng diễn tiến của tình báo để Nam Việt có thể chỉ tồn tại trong vài tuần.

Với sự chấp thuận của tổng thống vì thế cho nên tôi đã chấp thuận kế hoạch sau đây: Thứ nhất, chúng tôi quyết định trực thăng vận trong một ngày phải có khả năng bốc đi khoảng 1250 người. Trên căn bản đó, trong ngày 18 (tuần sau bài diễn văn của tổng thống) tôi ra lệnh cho martin giảm bớt nhân viên Mỹ đến mức độ đó đến ngày 22/4. Nhóm mỹ kiều cuối cùng này, với những nhân viên người Việt còn lại nhiều chừng nào tốt chừng đó, sẽ được di tản từ sân tòa Đại sứ trong trường hợp phi trường Sài Gòn bị đe dọa. Trong thời gian can thiệp này, một cố gắng tối đa sẽ được thực hiện để di tản người Việt, dành ưu tiên cho những ai tự trình diện thẳng với người đại diện của chúng ta.

Áp lực từ phía Thượng Viện phải rút quân khỏi Việt Nam đã tăng hàng ngày. Ngày 14/4 toàn thể Ủy ban giao tế hải ngoại kêu gọi tổng thống tại văn phòng của ông, đây là lần đầu tiên xảy ra kể từ đời tổng thống Woodrow Wilson. Schlesinger và tôi đã trình bày gần giống nhau về tình hình quân sự và viễn tượng của Sài Gòn. Mấy thượng nghị sĩ danh tiếng trả lời rằng họ không phải đến đẻ bàn cãi về chiến lược của Việt Nam mà là để gia tăng tốc độ di tản Mỹ kiều và để bảo đảm chúng ta không trì hoãn nó để cứu người Việt Nam. Họ cho rằng ưu tiên cứu người Việt sẽ làm cho chúng ta phải trở lại dùng biện pháp quân sự để can thiệp. Ford kể lại sự việc này trong hồi ký của ông ta:

“Thông điệp đã rõ ràng: rút khỏi nhanh chóng. Tôi sẽ cho anh một ngân khoản lớn để di tản”, Jacob Javits thuộc đơn vị New York nói, “nhưng sẽ không có một đồng xu nào cho viện trợ quân sự cả.” “Frank Church thuộc Idaho thấy vấn đề trầm trọng hơn, có thể lôi kéo chúng ta vào một cuộc chiến lan rộng, nếu chúng ta toan tính di tản hết những người Việt trung thành với chúng ta. Joseph Biden thuộc Delaware cũng nói với một luận điệu như thế, “Tôi sẽ bỏ phiếu thuận bất cứ một ngân khoản nào để bốc người Mỹ đi, ông nói, tôi không muốn lẫn lộn với việc bốc người Việt đi.”

Tổng thống đã trả lời lễ phép nhưng cứng rắn không nhượng bộ: “Hãy tin tôi đi, chúng ta muốn câu giờ, dù chỉ vài ngày. Cám ơn quý vị đã đến đây. Chúng ta đã có một cuộc tranh luận hữu íhc nhưng QUYẾT ĐỊNH LÀ TRÁCH NHIỆM CỦA TÔI VÀ TÔI SẼ SAN SÀNG NHẬN LẤY MỌI HẬU QUẢ.

II. ĐI TÌM MỘT GIẢI PHÁP CHÍNH TRỊ

Những nhà phê bình và Quốc Hội lẽ dĩ nhiên đã có những tương giao khác: “giải pháp chính trị lạc quan của họ”. Những khía cạnh đối đầu hoàn toàn với sự thất bại không có gì để đề nghị với phe địch và sự liều lĩnh nguy hiểm hơn có thể xảy ra đối với những người trung gian. Pháp đã tỏ ra muốn trục lợi nên có vẻ hăng hái. Nhưng ngay cả trong khi chúng tôi đã suy luận ôn hòa về những biện pháp khác nhau của Pháp đưa ra hầu chi đôi Nam Việt, chúng tôi đã suy luận chủ mưu của Pháp – như ở Cam Bốt – là có vẻ còn cay cú đã mất ảnh hưởng thuộc địa từ lâu hơn là có thiện chí hành động cụ thể để giải quyết chung cuộc thảm trạng Việt Nam. Còn lại một giải pháp “chính trị” độc nhất mà chúng tôi nghĩ đến là sát cánh với Mạc Tư Khoa, mà mặc dù có sự rạn nứt về hiệp ước thương mãi, vẫn tiếp tục còn mối liên lạc thân hữu với Mỹ. Breznhev vẫn còn vững tin sau buổi hội thượng đỉnh về vấn đề an ninh châu Âu mà ông ta đã đeo đuổi trong ba năm nay và bây giờ muốn sắp xếp được tái họp trong cuối tháng 7 này. Tôi nói trong buổi họp hàng ngày với các giới chức cao cấp Bộ ngoại giao ngày 18/4 rằng chúng ta phải kết chặt với Nga sô mặc dầu tôi đã lượng định cái may mắn họ có thể làm một nguy ngốn bấp bênh mà sử gia Anh Edward Gibbon đã nhận định: sự tin tưởng đó là nguồn gốc của sự yếu đuối thất bại và sự yếu đuối ít khi được tin cẩn. Chính những điều làm cho chúng tôi yếu vì lựa chọn chứ không phải bởi sự cần thiết đã làm cho tình trạng của chúng tôi đặc biệt rối ren, phức tạp.

Qua ngày 19/4, tôi đã gửi một lời nhắn của Ford đến Brazhnev qua Dobrynin (Một lời nhắn là một tài liệu viêt tay có cùng nghĩa như một cuộc đàm thoại nhưng được viết lại chính xác và rõ ràng hơn) thông điệp đó nói rằng “một cuộc ngưng bắn ở Việt Nam rất cần thiết cho sự di tản Mỹ kiều và những người Việt ở miền Nam mà chúng tôi có sự ràng buộc trực tiếp và đặc biệt”. Chúng tôi đã liên kết chặt chẽ với mạc Tư Khoa, chúng tôi nói với những lời rắn rỏi đe dọa, bởi vì đó là những quyền lợi chung lâu dài mà tình hình được đem lại cho sự kết thúc trong chiều hướng không làm thiệt hại mối bang giao Nga Mỹ hay làm tổn thương thái độ của nhân dân Hoa Kỳ đến những vấn đề quốc tế khác.”

Để cho vấn đề trở nên thực tế hơn về lời kêu gọi thiết yếu này, chúng tôi đã tỏ thiện chí bàn luận đến những trường hợp chính trị đặc biệt có thể làm cho sự ngưng bắn hiẹu lực, nói khác đi, một sự thay đổi về thể chế ở Sài Gòn. Chúng tôi đã tiên liệu và lo lắng những hậu quả nguy hiểm của một cuộc tấn công vào phi đạo và phi cơ dân sự – mặc dầu một quan sát viên chuyên môn của Quốc Hội Mỹ khước từ cũng như Dobrynin không cho rằng sự đe dọa đó quá trầm trọng.

Trong lúc chờ đợi Nga sô trả lời, ngày 20/4 Martin đề nghị tổng thống Thiệu nên từ chức. Martin nói trong khả năng cá nhân của ông ta, mặc dầu diễn tiến sự việc đã được Ford chấp thuận và điều hợp với văn phòng của tôi tại tòa Bạch Ốc. Tôi không có một ảo tưởng nào về sự đáp ứng của bắc Việt đối với bước đầu này, nhưng tôi nuôi niềm hy vọng thiện chí chúng tôi có thể đưa đến một cuộc thương thuyết, cho chúng tôi thêm vài ngày nữa để di tản những người bạn của chúng tôi. Với một sự lạnh nhạt hơn bao giờ hết, Thiệu đã trả lời Martin rằng ông ra sẽ làm điều tốt nhất cho xứ sở ông. Martin kết thúc bản báo cáo về Hoa Thịnh Đốn với lời ghi đanh đá: “Tôi trở về nhà, đọc bản tin hàng ngày từ Hoa Thịnh Đốn, tắm rửa, chà cọ rất mạnh thân hình với xà phòng thơm nhất chưa từng thấy mà không hiệu nghiệm gì cả!” Ford, Scowcroft và tôi cũng cảm thấy như vậy.

Sự nôn nóng di tản tối đa cấp tốc số người Việt không ràng buộc với bộ tư pháp là cơ quan đã từ chối miễn trừ cấp chiếu khán. Hình như đó là điều kỳ lạ đối với những ai chưa quen với Hoa Thịnh Đốn về việc một tổng thống có thể ở vào một vị thế buộc phải đấu tranh cam go với nhân viên văn phòng mình về ý muốn “gia hạn thường trú” – một danh từ chuyên môn ám chỉ việc miễn trừ chiếu khán – vì đó là quyền của hành pháp. Sau cùng, ngày 22/4, Bộ Tư pháp – với sự chấp thuận của Ủy ban Tư pháp Thượng Viện – đồng ý miễn trừ hạn chế cho 130 ngàn dân tị nạn từ Đông Dương đến, kể cả 50 ngàn người thụộc diện tối nguy hiểm. Ngoại lệ cuối cùng giống như  thế đã được thực thi năm 1960 đối với dân tị nạn CuBa.

Trong lúc những giới chức cao cấp Hoa Thịnh Đốn đang cố gắng dàn xếp những bất đồng hai Tham Vụ ngoại giao – Lionel Rosenblatt và Craig Johnstone – đã từng phục vụ ở Việt Nam từ trước đã làm một cái gì theo khả năng để giảm bớt không khí căng thẳng. Ngày 20/4, họ từ  chức vụ ở Hoa Thịnh Đốn không có sự chấp thuận. Bay qua Sài Gòn bằng tiền túi và với thông hành dân sự (không phải ngoại giao), họ giúp vài người bạn Việt đã từng cộng tác với họ lo di tản. Đó là một hành động vi phạm và xé rào kỷ luật của Sở ngoại vụ và biết bao nhiêu lề lối khác của bộ ngoại giao. Văn phòng bộ ngoại giao rất bất mãn và được khuyến cáo trừng phát từ giải nhiệm đến khiển trách nặng nề, điều này có thể nguy hại lớn đến nghề nghiệp của Rosenblatt và Johnstone. Khi họ trở lại Hoa Thịnh Đốn hai tuần sau đó, tôi nói với Larry Eagleburger rồi sau đó với phụ tá ngoại trưởng đặc trách hành chánh đọc cho họ nghe các điều khoản trừng phạt và dẫn họ vào văn phòng tôi. Sau khi nói lớn tiếng khiển trách như thường lệ, tôi phán “có vài chuuyện nhỏ chúng ta có thể tự hào trong tầng cuối cùng này. Nhưng các anh đã đem lại điều tốt đẹp cho xứ sở và cho sở ngoại giao. Sẽ không có sự trừng phạt nào cũng như không có biện pháp kỷ luật. Một năm sau, tôi chứng kiến một người được lãnh giải thưởng tối danh dự của Bộ ngoại giao. Johnstone được giữ lại ở sở Ngoại giao về sau trở thành Đại sứ ở Algieria còn Rosenblatt đã dành đời mình và tay nghề để phục vụ trong một hội tư để giúp dân tị nạn.

Đến đêm 21/4, Nguyễn Văn Thiệu từ chức với một bài diễn văn chua chát tố cáo Hoa Kỳ thất bại trong việc ép buộc thực thi hòa đàm Balê và nuốt lời hứa giúp đỡ vật chất cho Nam Việt. Quần chúng lạnh nhạt thờ ơ trước sự ra đi của ông. Hai tờ Washington Post và New York Times đã cho rằng một “thỏa thuận thương lượng” về hòa đàm Ba lê cuối cùng, bây giờ có thể có được, vì Thiệu là một chướng ngại vật cho việc thương thuyết. Những điều than phiền của Thiệu đã bị bỏ qua như là “điều đã làm chính giới Việt Nam bất lợi và điên đầu”, mặt khác người dân phe cấp tiến rất vui mừng bênh vực chính quyền.

Thiệu có đủ mọi lý do để bực mình với thái độ của Hoa Kỳ. Mặc dầu ông ta ghét tôi như một số người khác vì tôi giữ trách nhiệm torng việc thương thuyết để chấm dứt vai trò quân sự của Mỹ, tôi vẫn giữ trách nhiệm trong việc thương thuyết để chấm dứt vai trò quân sự của Mỹ, tôi vẫn kính trọng ông ta như là một người yêu nước, một nhà ái quốc đã phục vụ đất nước ông với can đảm và danh dự. Thiệu không bao giờ là chướng ngại vật của hòa bình như một số phản chiến phê bình buộc tội. Cả hai ông ta và đất nước ông xứng đáng có một số phận tốt hơn. Nếu tôi nghĩ rằng sau cùng Quốc Hội có thể cúp viện trợ cho một người bạn đồng minh khốn khổ, tôi sẽ không làm áp lực như tôi đã làm trong lần thương thuyết cuối cùng vào năm 1972.

Những hy vọng về một giải pháp chính trị cho thấy rất là mong manh như kinh nghiệm chúng tôi từng chứng minh. Đài Hà Nội tấn công nhân vật kế vị Thiệu, Trần Văn Hương, rất thậm tệ như đã chửi sự ra đi của Thiệu. Chẳng bao lâu sau khi Thiệu rời khỏi nước, Hà Nội đã leo thang mọi đòi hỏi của chúng, nhấn mạnh đến mọi Mỹ kiều dân sự và quân sự phải rời khỏi nước ngay tức khắc.

Hai mươi năm hy vọng, giận hờn, bất đồng về Việt Nam bây giờ rút gọn lại vào một mục tiêu đơn thuần: cứu vớt tối đa người Việt Nam nạn nhân của hậu quả Mỹ bỏ rơi. Chúng tôi ở tại tòa Bạch Ốc theo dõi mỗi chuyến bay của dân tị nạn như là có một cái gì đền đáp lại những nỗi khổ của cuộc chiến với Hoa Kỳ. Bắt đầu ngày 21/4 cuộc không tản 24 giờ từ Sài Gòn được bắt đầu với Các 141 bay ban ngày và Các 130 ban đêm. 10 ngày sau, công việc này đã di tản được 50 ngàn người Việt (80 ngàn người khác trốn thoát bằng phương tiện khác). Chỉ còn một cuộc tranh luận nữa với chính phủ chúng tôi là trong bao lâu nữa cầu không vận mới chấm dứt?

Thiện chí của cộng sản cho chúng tôi thời gian giảm bớt khi bộ tham mưu tòa Bạch Ốc công  bố một sự thắng lợi điển hình: họ lồng vào bài diễn văn của tổng thống đọc tại đại học Tulane tại New Orleans một câu liên quan đến ảnh hưởng cho rằng cuộc chiến đã thực sự chấm dứt như Ford đã từng quan tâm. Đoạn văn đó như sau:

“Ngày hôm nay, Mỹ quốc có thể lấy lại niềm tự hào đã có trước Việt Nam. Nhưng nó không thể được hoàn tất bằng cách tái đấu một cuộc chiến đã kết thúc theo như Hoa Kỳ từng quan tâm. Như tôi đã thấy rõ vấn đề thời gian đã đến để nhìn tới một chương trình cho tương lai để thống nhất, hàn gắn vết thương của quốc gia và phục hồi sức khỏe và niềm tin lạc quan.”

Kiểm soát lại vấn đề, bộ tham mưu tòa Bạch Ốc xác quyết rằng không phải Scowcroft hay tôi đã được tham khảo về lời văn trên và mô tả bài diễn văn như là bản tuyên ngôn độc lập của tổng thống do ngoại trưởng soạn ra.

Điều mà kẻ lạc quan nhìn vào đoạn chú ý trên không thể hiểu rõ là chiến tranhh đẵ chấm dứt, phần còn lại chỉ là có bao nhiêu người Việt chúng ta có thể cứu vớt và chuyện chúng ta được phép cưu mang hoạt động nhân đạo này sẽ được tồn tại đến bao lâu nữa? Có vài ngộ nhận mơ hồ về chuyện chúng tôi có thể tiến được bao xa để hoàn tất mục tiêu vạch sẵn. Tôi trình bày chiến lược này trước Ủy ban định chế hạ viện ngày 21/4.

“Những khó khăn của chúng ta, vấn đề của chúng ta trong 10 ngày qua đã dẫn chúng ta đến chiều hướng chúng ta có thể cứu vớt tối đa tổng số nhân mạng mà cùng lúc đã không gây ra kinh hoàng có thể ngăn ngừa sự độ sinh. Nếu quý vị thông cảm đây là nguyên tắc căn bản của đường lối chúng ta trong 10 ngày qua, thì nó là điểm then chốt chìa khóa để biết nhiều vấn đề đã được thi hành”.

Trên thực tế, bài diễn văn ở Tulane không làm thiệt hai đến thái độ của Ford đối với vấn đề. Hết ngày đó, ông ta chỉ thị Ron Nessen thông báo cho toàn dân biết là ông vẫn giữ yêu cầu 722 triệu viện trợ cho Việt Nam. Giữa những xáo trộn tình cảm chung quanh chúng tôi, tôi thấy không có điểm nào cần tranh luận về bài diễn văn với tổng thống cả. Tôi không bao giờ nêu vấn đề và Ford cũng không bao giờ muốn giải thích. Bề ngoài hình như ông ta không xem bài diễn văn đọc tại Tulane có ý nghĩa như vài người thân cận nghĩ, vì ông ta không ghi lại trong hồi ký của ông.

(còn tiếp)

Phụng Hồng