Chuøa Thieân Muï, ngaøy hoaøng kim röïc rôõ.
Kyõ sö Sagant Phan
Thöông
veà queâ meï, thì ñöøng queân thaéng caûnh cuûa queâ meï.
Nhaéc
ñeán Hueá thì khoâng khoûi ngaäm nguøi, nhôù thöông. Vieát
ñeán Hueá thì khoâng khoûi e deø, vì quaù nhieàu ngöôøi
vieát veà Hueá. Ngöôøi queâ quaùn taïi Hueá, ngöôøi queâ
quaùn taïi Haø Noäi vaø ngöôøi queâ quaùn taïi Caø Mau. Coù
nhieàu baøi vieát veà Hueá coøn hay hôn nhöõng ngöôøi sanh
tröôûng taïi Hueá, coù ngöôøi caát tieáng haùt voïng veà
Hueá coøn hay hôn nhöõng ngöôøi sanh tröôûng taïi Hueá
gaáp boäi.
Haøng
naêm Teát gaàn ñeán, taïi Saøi Goøn vaø taïi Hoa Kyø naøy,
taáp naäp nhöõng lòch treo töôøng. Toâi thích nhaát laø
lòch thaùng chaïp coù chuïp hình nhöõng thaéng caûnh queâ
höông. Töôûng rôøi xöù chöøng vaøi naêm, nhöng ñeán nay
ñeám laïi cuõng ñeán hôn 22 naêm trôøi troâi qua. Laàn naøo
cuõng vaäy, dôõ tôø lòch thaùng ñeán hình Hueá laø loøng
toâi khoâng khoûi ngaäm nguøi. Ngaøy xöa coù dòp ñi coâng
taùc ra Hueá, trong buïng möøng caû thaùng trôøi aên nguû
khoâng yeân. Saøi Goøn thì trôøi khkoâ raùo, nhöng khi ñeán
Hueá thì öôùt töø phi tröôøng ñeán taän nhaø troï,
öôùt töø treân trôøi öôùt xuoáng ñaát. Caùi laïnh cuûa
Hueá hình nhö töø trong xöông laïnh ra hình nhö chæ coù
buùn boø Hueá môùi trò ñöôïc, vì noù noùng töø chaân
loâng noùng ra, coøn caùi löôõi thì khoûi noùi roài. Vaø
cuõng nhö vaäy caùi löôõi noùng quaù neân toâi noùi hoï
khoâng hieåu, vaø hoï noùi toâi cuõng ... bí luoân. Nhöng
roài sau cuøng caû hai phaûi raùng hieåu. Ñi boä muoán raû
caûi gioø vaø thaèng baïn noùi: ... Ngaùi quaù?
Taïi
Hoa Kyø naøy, laàn naøo dôû lòch thaùng chæ thaèng baïn trung
uùy Haûi quaân, maø ngaøy xöa laøm haïm tröôûng moät chieác
taøu nhoû, sô yù chaùy taøu vaø bò ñuoåi leân bôø ñôøi
ñôøi khoûi cho ñi laùi taøu, chæ haén thaéng caûnh Hueá,
tieâu bieåu nhaát laø thaùp chuøa Thieân Muï. Toâi hoûi noù
laø gì ñaây? Noù ngoù toâi moät hoài roåi ñoå quaïu:
_
Tao ngu cuõng ñeán laèn ñoû laø cuøng, ñaâu coù ngu quaù
nhö maøy töôûng vaäy. Ñoù laø chuøa Thieân Muï con nít
leân naêm cuõng bieát, baøy ñaët ñoá.
Toâi
cöôøi khaèng khaëc vaø khoâng traû lôøi, ñeán nay cuõng
gaàn 5 naêm trôøi.
Thaèng
baïn chæ hình noùi thaùp laø chuøa Thieân Muï chôù thaät
söï ñoù laø thaùp teân Töø Nhaãn, nay goïi laø Phaùp
Duyeân cao ñoä 22 meùt, goàm 7 taàng. Moãi taàng thôø moät
vò phaät, töøng cao nhaát thôø ñöùc Phaät Thích Ca hay Theá
Toân. Thaùp môùi xaây töø ñôøi vua Thieäu Trò. Vaø caùi
thaùp naøy soi boùng xuoáng gioøng soâng Höông laëng leõ
troâi ngang naêm naøy sang naêm noï.
Chuøa
Thieân Muï ñöôïc chuùa Nguyeãn Hoaøng cho leänh xaây vaøo
khoaûng naêm 1601, dang dôõ vaø vaøi naêm sau thì xong. Nhöng
ñôïi ñeán traêm naêm sau, naêm 1710, chuùa Minh (Nguyeãn
Phuùc Chu) cho ñuùc chuoâng vaø leã khai chuoâng raát lôùn.
Tieáng chuoâng ngaân raát xa nhöng tieáng ngaân buoàn aûo naõo
hôn nhöõng tieáng chuoâng chuøa cuûa nöôùc Vieät, neáu keå
töø Haø Noäi trôû vaøo. Hình nhö chuoâng chuøa Xaù Lôïi
cuõng copy y nhö kieåu chuoâng chuøa Thieân Muï, nhöng tieáng
ngaân keùm aùo naõo hôn, hay laø taïi gaàn tröôøng nöõ sinh
laøm cho chuoâng... ngaân heát noåi ?!
Thaät
söï neáu chuùa Nguyeãn choïn vuøng ñaát ñoù ñeå caát
chuøa Linh Muï thì hình nhö ñaát ñoù cuõng khoâng toát theo
phong thuûy ñòa lyù cho laém. Bieát bao nhieâu vuï chaùy
chuøa, hoûa hoaïn nhoû vaø roài ñeán hoûa hoaïn lôùn. Sau
cuøng naêm 1904 thì baõo luït naêm Thìn ñaõ laøm saïch baùch
nhaø chuøa. Vaø roài ngaøy nay caøng theâm tieâu ñieàu vì
khoâng coù nhieàu thieän nam tín nöõ ñeán thaêm vieáng nhö
xöa nöõa.
Naêm
1696 ñôøi Khang Hy 34, Phöông Tröôïng Thích Ñaïi Saùn chuû
chuøa Ñaïi Tröôøng Thoï (Quaûng Ñoâng) ñöôïc söù giaû
cuûa chuùa Nguyeãn Phuùc Chaâu, nguyeân söù giaû naøy goác
ngöôøi Phuùc Kieán, nguï taïi Hoäi An coù töøng qua laïi
nhieàu laàn tænh Quaûng Ñoâng, keøm thö giôùi thieäu cuûa
ñeä töù phöông tröôïng Thích Ñaïi Saùn hieän laøm quoác
sö cho vua Khang Hy khuyeán khích neân veà phöông Nam maø
hoaèng phaùp moät coâng ñoâi chuyeän.
Nhaø
sö Thích Ñaïi Saùn cuøng ñoaøn tuøy tuøng treân döôùi 50
ngöôøi ñi taøu bieãn duyeân (Ñoàng Moâng) thaáy quaù lôùn
neân hôi haõi trong loøng. Phöông tröôïng Thích Ñaïi Saùn
nguï taïi chuøa Thieàn Laâm (taïi ngaõ ba ñi Nam Giao Hueá)
vaø sau ñoù taïi chuøa Linh Muï. Vaø quy y cho chuùa Nguyeãn
Phuùc Chaâu phaùp danh laø Höng Long, hieän coù khaéc chi tieát
chuyeän naøy treân chuoâng chuøa Thieân Muï.
Khi
quoác vöông, chuùa Nguyeãn, coù hoûi Hoøa Thöôïng Ñaïi
Saùn vaán ñeà muùa ca coù ñöôïc pheùp hay khong. Hoøa
thöôïng ñoàng yù. Trong quyeån nhaät kyù Hoøa thöôïng coù
noùi nhöõng nhaïc khí cuûa ñoäi muùa ca gaàn gioáng nhaïc
khí cuûa Trung Hoa phaân nöûa. Vaán ñeà ñaøm thoaïi vôùi
nhau duøng thoâng ngoân, vaø thoâng ngoân khoâng gioûi veà
Phaät phaùp neân thöôøng hay bò traéc trôû.
Ñoàng
thôøi trong quyeån nhaät kyù cuûa Hoøa thöôïng, chuùng ta
bieát ñöôïc haøng naêm vaøo khoaûng sau Teát chính phuû
(coù nghóa quaân lính cuûa nhaø Vua) ñi xuoáng caùc laøng,
quaän maø baét lình xung coâng. Hoï choïn nhöõng thanh nieân
tuoåi töø 16 tuoåi trôû leân, thaân theå cöôøng traùng vaø
doùng goâng chôû veà phuû xung quaân. Vaø ôû laïi quaân
ñoäi maø phuïc dòch. Neáu thôøi chieán thì ra traän, neáu
khoâng coù chieán tranh thì ôû laïi laøm xaâu dòch cho caùc
phuû. Tuoåi chöa ñeán 60 thì chöa ñöôïc thaû veà queâ.
Vaø cuõng vì vaäy cha meï thöôøng sôï con bò baét lính
neân thöôøng chôû con vaøo chuøa maø laøm sö saõi. Do ñoù
boïn khoaùc aùo nhaø chuøa raát ñoâng vaø Phaät phaùp xem
nhö khoâng coù.
Cuøng
taïi kinh ñoâ Hueá, Hoøa thöôïng Ñaïi Saùn nhaän xeùt veà
nöôùc Vieät nhö sau, theo phong thuûy ñòa lyù:
Nöôùc
Ñaïi Vieät phong thoå khí haäu, khí aâm thònh, khí döông
suy. Con trai thoâng minh khoâng baèng con gaùi, moïi chuyeän
laøm vieäc chôø ñeán khuya.
Vì
laø moät nhaø sö coù ñöùc ñoä, Hoøa thöôïng ñeà nghò
nhöõng ñieàu söûa ñoåi phaùp trò nhö sau:
Neân
tieàn coáng Trung Quoác ñeå ñeà cao chính hieáu
Ñaët
ñoàn luõy ñeå cuõng coá bieân thuøy
Thöông
yeâu quaân só ñeå coå voõ loøng trung duõng
Môû
tröôøng hoïc ñeå giaùo duïc nhaân taøi
Moät
caâu chuyeän ñöôïc thuaät laïi trong quyeån nhaät kyù do
Hoøa thöôïng Thích Ñaïi Saùn vieát sau ñaây: Khi quoác
vöông tieáp phaùi ñoaøn, ñeå taêng theâm phaàn long troïng
thì quaân lính ñöùng vaây quanh hai lôùp. Lôùp ngoaøi toaøn
ngöôøi cao lôùn, raâu ria, ai raâu ít thì keû theâm raâu
giaû, ñoäi maõo baèng goã ñoû, theáp vaøng, maëc aùo ñoaïn
ñoû, caàm kim thöôïng ñöùng thaúng haøng khít ròt. Lôùp
trong toaøn thanh nieân maïnh meõ, chít khaên ñaø la ñoû,
maëc aùo nhung luïc, caàm kim ñao. Caùn ñao vaø caùn tröôïng
ñeàu sôn maøu anh ñaøo. Ngoaøi saân thì vaøi ngaøn quaân
ñöùng chaät khí theá huøng duõng. Sau buoåi leã ñoù, quoác
vöông chòu quy y.
Cuøng
quyeån nhaät kyù, chuùng ta ñöôïc bieát thoâng thöôøng khi
löûa chaùy, nhaø vua vaø quaân ñeàu ra söùc chaïy ñeán maø
cöùu löûa. Chính quoác vöông noùi, nöôùc Ñaïi Vieät trong
nöôùc toaøn nhaø tranh. Naêm naøo cuõng coù cô hoûa hoaïn,
moãi laàn chaùy lan ra haøng maáy daëm, neáu khoâng cöùu thì
taát caû ñeàu ra tro heát. Hoøa thöôïng Ñaïi Saùn baøy
moät chuyeän, neân ñaët leänh tieãn xem nhaø thay maët nhaø
vua vaäy, vaø giao cho moät ñaïi quan caàm leänh tieãn ra leänh
nhö thaáy vua vaäy.
Trong
quyeån nhaät kyù, Hoøa thöôïng cuõng coù noùi ñeán söï
saàm uaát thònh vöôïng cuûa Hoäi An. Nhaø cöûa san saùt vaø
chuû phoá ña soá ngöôøi Phuùc Kieán, coù caàu cuûa Nhaät
Baûn. Neáu khoâng coù chieán tranh keùo daøi thì ngaøy nay
Hoäi An cuõng coù theå khoâng thua gì Singapore hay HongKong.
Trong
ñoaïn choùt chính quoác vöông nöôùc Ñaïi Vieät, vua
Nguyeãn Phuùc Chaâu coù daân ñeán Hoøa thöôïng moät loaïi
ñöôøng ngoït goïi laø ñöôøng thoát noát. Moät loaïi caây
döøa cao chæ moïc rieâng ôû ñaát Nam vang (Giaõn phoá
Traïi). Vaø phaûi toán ít nhaát treân 50 naêm môùi co traùi
thu hoaëch ñöôïc. Quoác vöông thöôøng noùi trong nuùi
nöôùc Cao Mieân coù moät gioáng ngöôøi coù ñuoâi daøi 2m3,
tieáng cöôøi nhö ngöôøi, neáu choïc giaän seõ caén, aên
thòt ngöôøi ta.
Trong
quyeån nhaät kyù cuûa Hoøa thöôïng Thích Ñaïi Saùn, baét
ñaàu ghi töø naêm 1694 thaùng 8. Luùc ñoù Hoøa thöôïng
ñang tieáp söû gia Ñaïi Vieät taïi chuøa Tröôøng Thoï,
Quaûng Ñoâng. Baûn chaùnh ñöôïc löu giöõ taïi Vaên khoá
Nhaät Baûn, thuoäc hoï Ñaëng Dieàn Phong luùc tröôùc laøm
baùc só rieâng cho moät söù quaùn Taøu beân Quaûng Ñoâng mua
ñöôïc, sau khi cheát daën con chaùu ñaêng vaøo Vaên khoá
Hoaøng gia Nhaät Baûn.
Khi
Hoøa thöôïng trôû veà Trung Quoác coù ñem theo nhieàu vaøng
baïc chaâu baùu cuûa quoác vöông Ñaïi Vieät (Chuùa Nguyeãn
Phuùc Chaâu) cuøng thieän nam tín nöõ daân cuùng nhieàu ñeán
noãi ... Hoøa thöôïng xaây moät ngoâi chuøa raát to lôùn
nhö sau:
...
Hoøa thöôïng xaây laàu Böûu Caùc ôû phí Taây Vieät Töù
Sôn, hieân loàng boùng nhaät, noùc vuùt töøng maây lieân
tieáp dieän ngoïc cung chaâu, röïc rôõ naøo nhaø thoï giaùo,
naøo cung baùt quan trai, cung tieáp khaùch, choã thieàn taâm,
xem chaúng khaùc nhö non boàng nöôùc nhöôïc vaäy, suoái reo
chim hoùt vaø caây töôi boùng maùt...
Nhöng
cuõng vì söï giaøu coù cuûa chuøa Tröôøng Thoï, Quaûng
Ñoâng do Hoøa thöôïng Ñaïi Saùn laøm chuû laøm taêng theâm
leân loøng tham cuûa quan Tuaàn vuõ tænh Phuùc Kieán, Höùa
Trung. Nhaân moät vuï vu oan cuûa Ñaïo só daïo Laõo, beøn
baét giam hoøa thöôïng Ñaïi Saùn, ñaùnh ñoøn roài löu
ñaøy ñi Coâng Chaâu, tu taïi chuøa Sôn Töï. Nhöng quan toång
traán Thöøa Cô Hoøa baét vaø aùp giaûi veà nguyeân quaùn.
Hoøa thöôïng Thích Ñaïi Saùn cheát beänh giöõa ñöôøng
gaàn Tröôøng Sôn. Ngaøy kia quaân Tuaàn vuõ Giang, Lyù Cô
Hoa, ngöôøi ñaõ baét giam Hoøa thöôïng Ñaïi Saùn cuõng
khoâng khoûi bò aùn cheùm vì giaáu vua nhöõng soá vaøng maø
y thu ñöôïc.
Thaät
söï trôû laïi chuøa Thieân Muï, chuùng ta ñaõ bieát chuøa
ôû ngoaøi kinh thaønh Hueá, xaây caát treân goø nuùi xaõ An
Ninh, huyeän Höông Traø. Nguyeân tröôùc ñoù coù moät ngoâi
chuøa Phaät hôi nhoû vaø tieâu ñieàu. Vaø traûi qua maáy
ñôøi vöông chuùa, chuøa Thieân Muï khoâng moät luùc naøo
ngöng söûa sang. Nhöng vì moät theá ñaát khoâng toát do Hoøa
thöôïng Ñaïi Saùn coù noùi roõ neân chuøa Thieân Muï bò
bieát bao nhieâu tai öông doàn daäp. Naêm 1904 Nhaâm Thìn baõo
luït, chuøa bò taøn phaù naêng neà, haàu nhö bò hö haïi
hoaøn toaøn. Vua Thaønh Thaùi ñoäng loøng vaø cho xuaát kho
truøng tu laïi ñeïp ñeõ nhö ngaøy hoâm nay.
Khi
Hoøa thöôïng Ñaïi Saùn ñaët chaân ñeán nöôùc Vieät.
Ngöôøi nhaän thaáy cö daân ôû ñaây thuaàn haäu. Hai beân
bôø ngöôøi ñi, gaùi nhieàu hôn trai, aùo maëc chuoäng maøu
hoàng, maøu luïc. Saép ñeán vöông phuû, khoâng coù thaønh
quaùch chi heát, maø chung quanh troàng toaøn tre gai laøm haøng
raøo, trong haøng raøo ñoù caát moät haøng daõi traïi lôùp
baèng coû tranh. Moïi dinh traïi ñeàu coù ñaët suùng oáng
ñoàng to nhoû khaùc nhau. Sau traïi lính thì co theâm moät
voøng tre ñaày maät gai. Coù moät bôø töôøng ñaât thaáp,
vöông phuû Nguyeãn Phuùc Chaâu truù nguï trong ñoù.
Moùn
chay doïn ñaàu tieân do quoác vöông khoaõn ñaõi, nhieàu moùn
khoâng bieát teân, quaù nöûa duøng maät mía troän vôùi
neáp. Qua ngaøy mai leã chaùnh, coù ñoâng ñuû baù quan vaên
voõ, ngoaøi ñöôøng raát nhieàu ngöôøi ñöùng ngoù vaøo.
Chaäp sau vua ñem nhöõng ñoà ngö duïng vaø chaâu baùu coù
nguï yù khoe vôùi Hoøa thöôïng Ñaïi Saùn: nhöõng moùn
naøy beân Trung Quoác coù hay khoâng? Xem ra caùc moùn ñeàu
laøm baèng vaøng, taát caû ñeàu laï luøng choùa maét, nhöng
thieáu vaên nhaû. Vaøo naêm Minh Maïng nguyeân nieân, vò chuû
chuøa Thieân Muï teân Maät Hoaøng Hoøa Thöôïng xin vua gia
aân cho xaây chuøa vì bò hö naùt. Vua Minh Maïng chuaån y vaø
chuøa Thieân Muï ñöôïc nôùi roäng vaø ñeïp hôn. Noåi
tieáng thaéng caûnh kinh ñoâ Hueá.
_
Chuùa Ñaïi Vieät Nguyeãn Phuùc Chaâu noùi gioøng Ñoäng
thöôïng chaùnh toång, ñôøi thöù 30. Phaùp danh Höng Long
ñuùc chuoâng naøy naëng 3285 caân ñeå vaøo chuøa Thieân Muï,
cuùng Tam Baûo laâu daøi.
_
Nguyeän caàu gioù möa thuaän hoøa, nöôùc thònh an daân,
chuùng sanh thoï phaùp giôùi ñeàu ñöôïc veïn toaøn trí
tueä.
_
Ñôøi Vónh Thaïnh thöù saùu, ngaøy Phaät Ñaûn thaùng 4 naêm
Canh Daàn.
Rieâng
moät ñieàu ñaëc bieät maø haàu nhö nhöõng saùch söû ít
ñeå yù ñeán, baøi vò cuûa Hoøa thöôïng Ñaïi Saùn laøm
baèng goã vaøng coù ghi:
_
Töø doøng thöôïng chaùnh toång nhò thaäp cöùu theá,
thöôïng Thaïch Haø Lieâm Huùy Ñaïi Saùn, laõo toå Hoøa
thöôïng Giaùc Linh
_
Baøi vò Laõo Toå Hoøa thöôïng hieäu Thaïch Lieâm, huùy
Ñaïi Saùn, khai sôn chuøa Thieân Muï, noái gioøng Ñoäng
Thöôïng Chaùnh Toång, ñôøi thöù 29.
Rieâng
taïi chuøa Quoác AÂn, bia ñaù coù ghi naêm 1729 noùi ñeán
Hoaøn Bích Thieàn sö Taû Nguyeân Thieàu tu chuøa laø Haø Trung
(Thöøa Thieân) vaâng leänh Nghóa Vöông qua Quaûng Ñoâng
môøi Ñaïi Saùn Hoøa thöôïng.
Ngaøy
nay du khaùch khoâng khoûi buøi nguøi taác daï khi ñi ngang qua
chuøa Thieân Muï reâu phong vaø u buoàn aûm ñaïm. Nhaát laø
chieàu möa, hình nhö ñaâu ñaây coù moät tieáng chuoâng
chuøa vöøa ngaân nga nhö nhaéc laïi ngaøy xöa. Nôi naøy
töøng ñöôïc môû ñaïi hoäi toaøn daân kinh ñoâ. Ñeâm
thì ñeøn ñuoác saùng choang, ngaøy thì quaït tía, aùo maõo
ñai hia, töôùng só nghieâm trang, daân chuùng thaønh kính...
Vaúng trong tieáng ñoïc kinh Phaùp Hoa cuûa vaøi traêm taêng
luõ, chuoâng moõ ngaân nhòp ñeàu vang. Thaønh trì thaùi bình
laø ñaây. Naây taát caû ñeàu trôû veà caûnh khoâng khoâng
coù coù. Coù laø chæ coøn moät con ruøa ñaù ñoäi bia, daõi
naéng daàm söông haøng traêm naêm nay khoâng bieát moûi.
Sagant Phan