Moâi tröôøng cöïc kyø khaéc nghieät ôû Nam cöïc ñaõ buoäc caùc sinh vaät baäc cao ruùt lui khoûi laõnh ñòa cuûa noù. Ngay caû caùc ñoäng vaät lôùn coù theå chòu ñöôïc caùi reùt - 80 ñoä C cuûa Baéc cöïc nhö gaáu traéng, voi bieån... cuõng khoâng heà coù maët ôû cöïc Nam. Vaäy maø chim caùnh cuït laïi coù theå laøm ñöôïc ñieàu ñoù.

Ñeå hieåu vì sao, chuùng ta phaûi xem laïi "gia phaû" cuûa chuùng. Tröôùc heát, caùnh cuït laø moät loaøi chim bôi ôû döôùi nöôùc coå xöa nhaát. Coù theå noù ñaõ ñeán ñaây ñònh cö töø tröôùc khi chaâu Nam cöïc maëc "aùo giaùp baêng". Do dieän tích ñaát lieàn heïp, maët bieån roäng, neân nôi ñaây coù theå coi laø khu vöïc phoàn thònh nhaát trong caùc thuûy vöïc, vôùi nguoàn thöùc aên phong phuù, trôû thaønh vuøng ñaát toát cho caùnh cuït truù nguï.

Sau nöõa, do keát quaû toâi luyeän trong gioù vaø baõo tuyeát qua haøng ngaøn vaïn naêm, loâng treân toaøn thaân cuûa caùnh cuït ñaõ bieán thaønh lôùp lôùp daïng vaûy gaén chaët. Vôùi loaïi "chaên loâng" ñaëc bieät naøy, nöôùc bieån khoâng nhöõng khoù thaåm thaáu, maø duø cho nhieät ñoä coù xuoáng tôùi -100 ñoä C, chim cuõng khoâng heà haán gì. Ñoàng thôøi, lôùp môõ döôùi da cuûa noù raát daøy, neân caøng ñaûm baûo giöõ nhieät cho cô theå.

Theâm nöõa, chaâu Nam cöïc khoâng coù thuù aên thòt, theá laø caùnh cuït ñaõ coù ñöôïc moät maûnh ñaát khaù an toaøn. Chaúng theá maø khi caùc nhaø nghieân cöùu ñaët chaân leân maûnh ñaát taän cuøng theá giôùi naøy, chim caùnh cuït khoâng nhöõng khoâng boû chaïy, maø coøn ñoùn tieáp hoï vôùi thaùi ñoä raát thaân maät (vaø toø moø).

Caùc vaän ñoäng vieân muoán nhaûy xa phaûi laáy ñaø, muoán neùm lao cuõng laáy ñaø. Ñoù laø söï lôïi duïng löïc quaùn tính. Löïc quaùn tính ñaõ giuùp vaän ñoäng vieân hay caây lao, bay xa hôn. Khi phoùng teân löûa thuaän theo höôùng quay cuûa traùi ñaát, chính laø chuùng ta ñaõ möôïn theâm löïc quaùn tính naøy

Ai cuõng bieát traùi ñaát töï quay quanh mình noù theo chieàu töø Taây sang Ñoâng. Nhöng traùi ñaát quay vôùi toác ñoä nhanh bao nhieâu, vaø teân löûa coù theå möôïn ñöôïc bao nhieâu löïc töï quay naøy?

Thöïc teá, khoâng phaûi moïi ñieåm treân traùi ñaát ñeàu quay vôùi toác ñoä nhö nhau. Caøng gaàn Baéc cöïc vaø Nam cöïc, toác ñoä quay caøng chaäm. Caøng gaàn xích ñaïo, toác ñoä quay caøng lôùn (Hình töôïng naøy gioáng nhö chieác ñóa haùt quay treân maùy quay ñóa. Cuøng moät voøng quay, nhöng caùc ñieåm ôû rìa ñóa haùt ñi ñöôïc moät ñoaïn ñöôøng daøi hôn so vôùi caùc ñieåm ôû taâm ñóa). Trung taâm Baéc vaø Nam cöïc quay vôùi toác ñoä gaàn baèng khoâng. Nhöng ôû vuøng xích ñaïo, toác ñoä naøy leân tôùi 465 meùt/giaây. Bôûi vaäy, tröø hai khu vöïc ôû trung taâm Baéc cöïc vaø Nam cöïc, coøn taïi haàu heát caùc ñieåm khaùc, con ngöôøi ñeàu coù theå lôïi duïng löïc quay cuûa traùi ñaát.

Khi taøu vuõ truï phoùng leân ôû vuøng xích ñaïo, vaän toác cuûa noù seõ ñöôïc coäng theâm vaän toác quay cuûa traùi ñaát (töùc laø 465 meùt/giaây). Vaø do vaäy, duø löïc phoùng ban ñaàu cuûa taøu coù yeáu hôn moät chuùt, noù vaãn deã daøng thaéng ñöôïc söùc huùt traùi ñaát. Tuy nhieân caøng leân caùc vó ñoä cao (gaàn hai cöïc hôn), toác ñoä quay cuûa traùi ñaát caøng chaäm, do ñoù teân löûa caøng ít lôïi duïng ñöôïc löïc quay naøy.

Giaû söû baïn nhìn thaáy maët trôøi moïc vaøo ñuùng 5 giôø saùng. AÙnh saùng ñi töø maët trôøi ñeán traùi ñaát maát 8 phuùt. Vaäy, neáu aùnh saùng truyeàn ngay töùc khaéc thì phaûi chaêng chuùng ta seõ nhìn thaáy maët trôøi sôùm hôn 8 phuùt, töùc laø vaøo luùc 4 giôø 52?

Chaéc haún nhieàu ngöôøi seõ ngaïc nhieân khi bieát raèng caâu traû lôøi aáy hoaøn toaøn sai. Nguyeân do vì khaùi nieäm maët trôøi "moïc" thöïc ra chæ coù nghóa traùi ñaát cuûa chuùng ta quay nhöõng ñieåm môùi treân beà maët cuûa noù tôùi vuøng ñaõ ñöôïc chieáu saùng saün. Cho neân, duø aùnh saùng coù truyeàn ngay töùc khaéc, thì baïn vaãn nhìn thaáy maët trôøi moïc vaøo cuøng moät luùc nhö tröôøng hôïp aùnh saùng truyeàn ñi phaûi maát moät soá thôøi gian, töùc laø vaøo ñuùng 5 giôø saùng!

Nhöng neáu baïn quan saùt (baèng kính thieân vaên) söï xuaát hieän cuûa moät "tia löûa" ôû ñóa maët trôøi thì laïi laø moät chuyeän khaùc. Neáu aùnh saùng truyeàn ngay töùc khaéc thì baïn seõ nhìn thaáy tia löûa xuaát hieän sôùm hôn 8 phuùt.

Ñeå traùnh ñau löng, khi ñaùnh raêng ôû lavabo, baïn khoâng neân cong ngöôøi maø chæ nghieâng nheï, töïa tay leân lavabo, duøng moät chaân laøm truï vaø moät chaân ñeå thoaûi maùi. Coøn khi leân xe hôi, neân ngoài nghieâng moät beân roài xoay ngöôøi ñeå ñöa chaân vaøo; khoâng böôùc haún vaøo xe roài môùi ngoài xuoáng.

Ngoaøi 24 ñoát soáng choàng leân nhau ñöôïc ngaên caùch bôûi caùc ñóa ñeäm, vuøng löng coøn coù caùc cô baép vaø daây chaèng. Do coù nhieàu cô quan neân löng raát deã ñau. Nguyeân nhaân gaây ñau thoâng thöôøng laø tö theá khoâng ñuùng hoaëc mang vaùc naëng. Ñeå phoøng choáng beänh ñau löng, caàn löu yù:

- Khi nguû: Naèm saáp laø tö theá deã gaây ñau löng nhaát vì noù laøm thay ñoåi ñoä cong cuûa coät soáng. Baïn neân naèm nghieâng theo theá baøo thai, chaân vaø hoâng ñeàu gaäp. Goái phaûi meàm maïi, ñeäm saên chaéc nhöng meàm ñeå coät soáng deã thích nghi.

- Khi ngoài laøm vieäc: Gheá caàn ñuû thaáp ñeå khi chaân ñaët xuoáng ñaát, noù seõ taïo vôùi hoâng vaø gheá moät goùc vuoâng. Neân töïa löng vaøo thaønh gheá, thænh thoaûng ñöùng daäy ñi laïi. Maøn hình maùy tính phaûi ñaët ngang taàm maét.

- Khi mang vaùc: Neáu phaûi khieâng moät vaät naëng töø döôùi ñaát leân, haõy gaäp goái roài ñöùng thaúng daàn ñeå nhaác vaät leân, traùnh cuùi gaäp ngöôøi xuoáng ñeå khieâng.

Ngöôøi bò ñau löng neân ñi boä hoaëc bôi. Bôi laø hoaït ñoäng tuyeät vôøi ñeå chöõa trò ñau löng vì noù laøm cho cô baép saên chaéc laïi. Khoâng neân bôi saûi khi bò ñau coå.

Caùc moân gaây taùc haïi cho löng goàm:

- Ñaùnh golf: Coi chöøng caùc chuyeån ñoäng vaën xoaén, nhaát laø khi ñaùnh khoâng ñuùng caùch.

- Boùng roå: Coù theå gaây chaán thöông vì nhöõng cuù chaán ñoäng khi rôi ngöôøi xuoáng.

- Ñaïp xe: Tö theá ngoài daøi ngöôøi treân xe caøng deã gaây ñau löng hôn.

- Maëc aùo baát ñoäng: Chieác aùo naøy ñöôïc duøng ñeå chöõa caùc côn ñau caáp nhö ñau thaét löng vaø thaàn kinh toïa. AÙo coù taùc duïng baát ñoäng phaàn ñau, ngaên caûn caùc cöû ñoäng gaây ñau löng. Öu ñieåm cuûa noù laø khi maëc vaøo, beänh nhaân vaãn sinh hoaït bình thöôøng ñöôïc.

- Duøng thuoác khaùng vieâm: Choáng chæ ñònh khi daï daøy bò vieâm loeùt. Khoâng duøng daøi ngaøy.

- Tieâm thuoác taïi choã: Neáu tieâm kheùo, beänh nhaân chaúng ñau ñôùn gì. Khi tieâm vaøo choã ñau, côn ñau chaám döùt ngay. Chæ ñöôïc duøng toái ña 2 laàn trong moät thaùng.

- Ñieän lieäu phaùp: Ñöôïc thöïc hieän ôû beänh vieän vôùi thieát bò phaùt soùng ngaén leân choã ñau.

- Chaâm cöùu: Duøng kim nhoû chaâm vaøo caùc huyeät treân choã ñau. Sau 3 laàn ñieàu trò, neáu khoâng coù hieäu quaû thì phaûi ngöøng ngay.

- Luyeän taäp: Coù hieäu quaû cho caùc côn ñau caáp tính keøm theo co thaét cô baép. Khoâng neân thöïc hieän trong côn ñau caáp.

Nguyeân nhaân laø do khi ñöôïc ñun naáu laâu ôû nhieät ñoä cao, caùc thaønh phaàn trong thöïc phaåm (ñöôøng, protein, chaát beùo) laøm saûn sinh chaát ñoäc haïi teân laø AGE. Chaát naøy coù theå khieán heä mieãn dòch "noåi giaän" vaø gaây toån haïi cho maïch maùu.

Ñoù laø keát luaän töø coâng trình nghieân cöùu tieán haønh treân 24 beänh nhaân bò tieåu ñöôøng cuûa baùc só Helen Vlassara, chuyeân gia veà tieåu ñöôøng taïi Ñaïi hoïc Y Mount Siani ôû New York (Myõ). Theo baø, töø nhieàu naêm nay, caùc baùc só ñaõ löu yù beänh nhaân tieåu ñöôøng phaûi haïn cheá löôïng ñöôøng vaø chaát beùo trong cheá ñoä aên. Tuy nhieân, hoï laïi boû qua thaønh phaàn AGE, thöôøng taêng cao khi thöïc phaåm ñöôïc ñun naáu laâu ôû nhieät ñoä cao nhö khi raùn hoaëc nöôùng. Cheá ñoä aên laâu daøi vôùi nhieàu AGE seõ ñaët heä mieãn dòch trong tình traïng thöôøng xuyeân bò nhieãm truøng nheï, vôùi toån thöông ôû caùc ñoäng maïch nhoû vaø vöøa. Ñieàu naøy coù theå gaây beänh tim vaø nhöõng raéc roái khaùc.

Nghieân cöùu cuûa baùc só Vlassara cho thaáy, coù theå laøm giaûm haøm löôïng AGE trong thöïc phaåm nhôø caùch naáu nöôùng. Theo baø, caùch toát nhaát laø ñun nhanh thöùc aên vôùi nhieàu nöôùc, chaúng haïn luoäc hoaëc haáp ñoà aên trong thôøi gian ngaén nhaát. Cuõng coù theå xaøo thòt nhöng caàn thaùi thaät moûng vaø ñaûo nhanh vôùi moät chuùt daàu.

Nhöõng nghieân cöùu treân ñoäng vaät tröôùc ñoù cho thaáy, haï thaáp haøm löôïng AGE giuùp laøm giaûm tyû leä maéc beänh tim hoaëc laøm chaäm söï khôûi phaùt cuûa beänh. Tuy nhieân, giaùo sö Eugene Barrett, Chuû tòch Hoäi tieåu ñöôøng Myõ cho raèng, hieåu bieát veà taùc duïng cuûa AGE treân con ngöôøi chöa nhieàu vaø coøn quaù sôùm ñeå ñöa ra keát luaän raèng giaûm AGE giuùp haïn cheá nguy cô beänh tim.

Moät naêm röôõi troâi qua keå töø ngaøy Paula Cofer moå maét, moïi chuyeän khoâng coøn nhö tröôùc nöõa. Thay vì nhìn roõ hôn nhö mong ñôïi, ngöôøi phuï nöõ 43 tuoåi naøy laïi bò chöùng nhìn moät hoùa hai, hoùa ba. Maét chò bò khoâ maïn tính. Veà ñeâm, khi nhìn leân boùng ñeøn, chò thöôøng thaáy caùc ñoám saùng hình sao hoaëc caùc quaàng saùng.

Chò keå: "Taát caû ñaõ thay ñoåi. Neáu aùnh saùng khoâng choùi loïi thì moïi thöù troâng ñeàu nhoøe nhoeït hoaëc môø aûo. Veà ñeâm, thò löïc thaät khuûng khieáp".

Maëc duø tröôøng hôïp nhö cuûa Cofer khoâng phaûi laø nhieàu, nhöng moät nghieân cöùu môùi ñaây cuûa Vieän Haøn laâm Nhaõn khoa Myõ (AAO) cho thaáy, moät tyû leä lôùn nhöõng ngöôøi ñaõ moå maét baèng phöông phaùp LASIK coù nhöõng vaán ñeà veà thò löïc sau phaãu thuaät. Baùo caùo cuûa AAO ñaêng treân taïp chí Nhaõn khoa soá thaùng 1 neâu roõ:

- LASIK laø moät phöông phaùp tuyeät vôøi cho raát nhieàu ngöôøi nhöng khoâng phaûi cho taát caû.

- LASIK raát hieäu quaû vôùi nhöõng beänh nhaân caän töø möùc nheï tôùi trung bình, nhöng keát quaû keùm hôn ôû nhoùm coù ñoä caän töø trung bình tôùi cao.

- Nhöõng bieán chöùng nguy hieåm daãn tôùi maát thò löïc tuy hieám nhöng taùc duïng phuï (nhö khoâ maét, nhìn thaáy caùc quaàng saùng veà ñeâm vaø giaûm caûm nhaän veà töông phaûn) xuaát hieän khaù thöôøng xuyeân.

Cofer noùi leõ ra ngöôøi ta khoâng neân choïn chò laøm öùng cöû vieân cuûa phöông phaùp LASIK vì chò coù ñoàng töû quaù roäng. Tia laser söû duïng trong kyõ thuaät naøy khoâng ñöôïc thieát keá cho nhöõng ñoàng töû roäng, vaø nhöõng ngöôøi coù ñaëc tính noùi treân seõ hay bò raéc roái nhö nhìn thaáy quaàng saùng sau khi moå. ÔÛ nhöõng nôi thieáu aùnh saùng hoaëc veà ñeâm, bieán chöùng caøng traàm troïng vì luùc naøy ñoàng töû môû roäng nhaát.

Moät ñieàu tra do caùc nhaø nghieân cöùu taïi Ñaïi hoïc Toång hôïp bang Ohio (Myõ) thöïc hieän treân 605 beänh nhaân moå maét baèng kyõ thuaät LASIK cho thaáy:

- 1/3 cho bieát hoï gaëp raéc roái veà thò löïc luùc trôøi toái.

- Beänh nhaân ôû tuoåi xung quanh 45 ít thoûa maõn vôùi keát quaû phaãu thuaät hôn nhöõng ngöôøi môùi böôùc qua tuoåi 40.

- Bieán chöùng nhìn thaáy ñoám saùng hình sao quanh ñeøn hay gaëp ôû nhöõng beänh nhaân coù giaùc maïc phaúng hôn tröôùc khi moå.

- Nhöõng ngöôøi phaûi moå hai laàn thöôøng ít haøi loøng vôùi keát quaû hôn so vôùi nhöõng ngöôøi chæ phaûi moå moät laàn.

Tuy nhieân, 97% ngöôøi tham gia ñieàu tra noùi raèng hoï seõ khuyeân baïn cuûa mình aùp duïng phöông phaùp naøy. Baùo caùo ñöôïc trình baøy hoài thaùng 12.

Baùc só Melissa Bailey, taùc giaû nghieân cöùu, noùi: "Ngay töø tröôùc khi moå, beänh nhaân caàn bieát hoï coù phaûi laø öùng cöû vieân toát cho phöông phaùp LASIK hay khoâng. Hoï caàn tìm moät baùc só coù theå tin töôûng ñeå ñöôïc giaûi thích caën keõ veà moïi nguy cô vaø lôïi ích cuûa phaãu thuaät naøy".

Keå töø khi ñöôïc Cô quan quaûn lyù Thuoác vaø Thöïc phaåm Myõ (FDA) chaáp thuaän vaøo naêm 1998, LASIK ñaõ trôû thaønh phöông phaùp moå chöõa caän "ñaét haøng" nhaát ôû Myõ. Naêm ngoaùi, coù hôn 1 trieäu ngöôøi Myõ moå maét baèng kyõ thuaät naøy.

Caùc nhaø nghieân cöùu thuoäc Ñaïi hoïc Tarbiat Modarres (Iran) ñaõ ñöa ra keát luaän treân sau khi tieán haønh thí nghieäm treân 100 nöõ sinh trung hoïc tuoåi töø 16 ñeán 18, bò ñau buïng ôû möùc nheï, vöøa vaø döõ doäi khi haønh kinh.

Moät nöûa soá nöõ sinh naøy ñaõ uoáng vitamin E trong 2 ngaøy tröôùc vaø 3 ngaøy sau khi baét ñaàu haønh kinh; nhöõng ngöôøi coøn laïi ñöôïc uoáng giaû döôïc (placebo) vôùi lieàu löôïng vaø thôøi gian töông töï. Sau hai thaùng, thaønh vieân cuûa caû hai nhoùm ñeàu bôùt ñau buïng so vôùi luùc hoï chöa tham gia cuoäc nghieân cöùu, nhöng möùc giaûm cao hôn ôû nhöõng nöõ sinh duøng vitamin E. Möùc ñau trung bình cuûa hoï laø 3,5 trong khi ôû nhöõng ngöôøi duøng giaû döôïc laø 4,3 (theo thang möùc ñoä ñau töø 0 ñeán 10).

Khaùc vôùi nhöõng con soùng thaàn (tsumani, ñöôïc sinh ra töø caùc vuï ñoäng ñaát hoaëc tröôït ñaát döôùi ñaùy bieån), soùng ma (freak wave) thöôøng xuaát hieän ñoät ngoät khoâng vì lyù do gì. Laâu nay, ngöôøi ta khoâng giaûi thích noåi vì sao töø loøng bieån yeân bình boãng döng laïi döïng ñöùng leân nhöõng coät soùng cao tôùi maáy chuïc meùt.

Trong nhöõng giai thoaïi do nhöõng ngöôøi ñi bieån keå laïi, thì soùng ma luoân laø moät noãi aùm aûnh, bôûi vì noù xuaát hieän ñoät ngoät nhö moät hung thaàn, khoâng theå hieåu noåi. Nhieàu ngöôøi cho raèng, noù thöïc ra khoâng coù thaät, maø chæ laø saûn phaåm töôûng töôïng cuûa nhöõng ñaàu oùc öa phieâu löu. Tuy nhieân gaàn ñaây, caùc nhaø khoa hoïc Anh ñaõ tìm ra nhöõng baèng chöùng khaù thuyeát phuïc veà söï hieän höõu cuûa soùng ma.

Naêm 1978, con taøu chôû daàu khoång loà Munchen (Ñöùc), moät trong nhöõng con taøu lôùn nhaát theá giôùi, ñaõ bò chìm baát ngôø. Nhieàu ngöôøi cho raèng, noù gaëp söï coá kyõ thuaät. Tuy nhieân, gaàn ñaây khi phaân tích nhöõng maûnh vôõ cuûa noù, caùc nhaø khoa hoïc Anh thaáy raèng con taøu ñaõ bò taán coâng bôûi moät löïc lôùn khuûng khieáp, aäp töø treân cao xuoáng. Raát coù theå ñaáy laø moät con soùng ma.

Treân theá giôùi hieän nay, cöù moãi tuaàn laïi coù moät con taøu nhoû bò nhaän chìm moät caùch heát söùc khoù hieåu. Nhieàu nhaø khoa hoïc cho raèng, chuùng ñeàu bò taán coâng bôûi caùc con soùng ma ñôn leû, ñoät ngoät troài leân töø ñaùy bieån. Caùc böùc aûnh chuïp töø veä tinh gaàn ñaây cho thaáy, nhöõng con soùng ma naøy laø hoaøn toaøn coù thaät.

Caùc nhaø khoa hoïc giaûi thích raèng, soùng ma xuaát hieän trong nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät, khi soùng thuûy trieàu keát hôïp vôùi caùc côn gioù maïnh baát chôït, taïo ra moät khu vöïc nhoû "baát thöôøng". Khu vöïc naøy nhanh choùng cuoán caùc con soùng "bình thöôøng" khaùc vaøo noù, "nuoát" naêng löôïng cuûa chuùng ñeå taïo ra moät coät soùng lôùn. Coät soùng naøy chæ xuaát hieän ñôn leû, aøo leân moät laàn roài bò hoùa giaûi ngay. Quaù trình naøy xaûy ra raát nhanh, khieán ngöôøi ta haàu nhö khoâng kòp phaûn öùng.

Vieäc nghieân cöùu soùng ma raát coù yù nghóa, vì noù giuùp caùc nhaø khoa hoïc thieát keá nhöõng con taøu coù theå choáng laïi noù.

Caùc lyù thuyeát vaät lyù hieän ñaïi, nhö thuyeát String, cho raèng vuõ truï coù nhieàu hôn 3 chieàu khoâng gian. Ñeå chöùng minh ñieàu naøy, caùc nhaø khoa hoïc Myõ seõ cheá taïo moät maùy ño sieâu nhoû (nano machine), nhaèm chæ ra caùc hieäu öùng khaùc laï, daãn tôùi keát luaän veà söï hieän höõu cuûa caùc chieàu khoâng gian khaùc.

Nhoùm nghieân cöùu cuûa Ephraim Fischbach vaø Dennis Krause, Ñaïi hoïc Purdue (Myõ), giôùi thieäu nguyeân lyù cuûa thí nghieäm naøy nhö sau: Theo thuyeát String, ôû caùc khoaûng khoâng gian cöïc heïp (caáp ñoä nanomeùt), khoâng gian seõ bò "cuoän" laïi trong caùc chieàu khaùc (coù theå laø chieàu thöù 4, thöù 5 hoaëc nhieàu hôn). Ñieàu naøy seõ laøm thay ñoåi löïc haáp daãn giöõa caùc vaät theå trong khoâng gian ñoù. Vì theá, neáu ngöôøi ta xaây döïng ñöôïc moät thí nghieäm ñeå chæ ra söï thay ñoåi naøy cuûa löïc haáp daãn, thì ngöôøi ta coù theå keát luaän raèng, coù chieàu khoâng gian thöù 4.

Caùc nhaø khoa hoïc döï ñònh seõ ño löïc haáp daãn giöõa hai laù theùp sieâu moûng, ñaët caùch nhau moät khoaûng côõ nanomeùt (1 nanomeùt = 1 phaàn trieäu milimeùt). Ñeå ño ñöôïc chính xaùc löïc haáp daãn naøy, ngöôøi ta caàn loaïi tröø moät ñaïi löôïng goïi laø hieäu öùng Casimir.

Theo cô hoïc löôïng töû, hieäu öùng naøy ñöôïc sinh ra bôûi caùc photon aûo, thöôøng baát ngôø xuaát hieän trong chaân khoâng roài laïi töï ñoäng bieán maát. Bình thöôøng, trong khoâng gian xuaát hieän caùc photon vôùi nhöõng böôùc soùng raát ña daïng. Tuy nhieân, ôû giöõa hai taám kim loaïi heïp thì ñieàu ñoù khoâng theå. ÔÛ ñaây, chæ coù caùc photon vôùi böôùc soùng nhaát ñònh. Heä quaû laø, giöõa hai taám naøy seõ coù ít photon hôn beân ngoaøi. Söï cheânh leäch veà caùc photon trong vaø ngoaøi hai laù kim loaïi seõ taïo ra moät löïc nhoû, eùp chuùng laïi vôùi nhau. Löïc ñoù goïi laø hieäu öùng Casimir.

Ñeå loaïi tröø hieäu öùng treân, caùc nhaø khoa hoïc seõ phaûi laøm thí nghieäm vôùi caùc laù theùp gioáng heät nhau, nhöng coù ñoàng vò khaùc nhau. ÔÛ giöõa chuùng, hieäu öùng Casimir seõ gioáng nhau, nhöng löïc haáp daãn laïi khaùc nhau (laù theùp coù ñoàng vò lôùn hôn seõ naëng hôn, vaø taïo ra löïc haáp daãn maïnh hôn). Baèng caùch so saùnh hai löïc haáp daãn naøy, ngöôøi ta coù theå loaïi boû hieäu öùng Casimir ra khoûi pheùp ño.

Caùc nhaø khoa hoïc hy voïng seõ thöïc hieän ñöôïc thí nghieäm naøy trong thôøi gian tôùi. Neáu thí nghieäm thaønh coâng, thì ñaây seõ laø moät söï kieän chaán ñoäng, vì noù seõ khaúng ñònh söï toàn taïi cuûa chieàu khoâng gian thöù 4, ñieàu maø theo Stephen Hawking laø khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc vôùi naõo boä cuûa con ngöôøi bình thöôøng.

Ñoù laø keát luaän môùi ñöôïc moät nhoùm caùc nhaø khoa hoïc thuoäc Vieän Y teá coâng coäng vaø Moâi tröôøng quoác gia Haø Lan coâng boá. Tieán haønh khaûo saùt 17.000 ñaøn oâng vaø phuï nöõ Haø Lan, caùc nhaø nghieân cöùu phaùt hieän ra raèng ngöôøi uoáng ít nhaát 7 taùch caø pheâ/ngaøy coù theå giaûm 50% khaû nǎng maéc cǎn beänh tieåu ñöôøng hôn nhöõng ngöôøi uoáng ít hôn 2 taùch caø pheâ/ngaøy. Keát quaû coâng trình nghieân cöùu cuûa caùc nhaø khoa hoïc Haø Lan mang laïi tin toát ñoái vôùi nhöõng ai nghieän caø pheâ, khi maø tröôùc ñoù khoâng laâu nhieàu nhaø khoa hoïc coøn cho raèng hoï coù theå nhaïy caûm vôùi vieäc ñau ñôùn, deã maéc caùc chöùng hoaûng loaïn vaø coù theå bò beänh tim hôn nhöõng ngöôøi khaùc. Tuy nhieân, caùc nhaø nghieân cöùu cho bieát hoï khoâng chuû tröông khuyeán khích moïi ngöôøi uoáng 7 taùch caø pheâ moãi ngaøy.

Caùc baø meï khi mang thai haõy ñaùnh rǎng caån thaän bôûi ñoù chính laø moät trong nhöõng caùch ñaûm baûo cho söï phaùt trieån an toaøn cuûa thai nhi. Caùc nhaø khoa hoïc ñaõ tìm thaáy moái lieân heä cho raèng vieäc nhieãm khuaån töø ñöôøng mieäng coù theå gaây ra nhöõng bieán chöùng sau khi ñeû. Trong moät nghieân cöùu môùi ñaây, ngöôøi ta ñaõ cho xeùt nghieäm maøng oái cuûa nhöõng saûn phuï phaûi moå ñeû ñeå kieåm tra söï coù maët cuûa vi khuaån laây lan töø ñöôøng rǎng mieäng. Nhöõng saûn phuï coù keát quaû döông tính thì ñeàu coù tieàn söû saåy thai, ñeû non, thai cheát löu nhieàu hôn nhöõng saûn phuï aâm tính. Caùc nhaø nghieân cöùu cho raèng vi khuaån töø beänh ñöôøng mieäng theo maùu ñi vaøo töû cung vaø gaây ra nhöõng taùc ñoäng ñoái vôùi maøng oái bao boïc baøo thai. Do vaäy caàn veä sinh rǎng mieäng saïch seõ trong thôøi gian mang thai.

Hoûi: Toâi nghe noùi nhieàu ngöôøi bò ngoä ñoäc khi ǎn mǎng. Xin cho bieát ñieàu naøy coù ñuùng khoâng, cô sôû khoa hoïc cuûa noù laø gì?

Traû lôøi: Ñuùng laø coù nhieàu tröôøng hôïp ǎn mǎng quaù nhieàu gaây ngoä ñoäc. Ǎn mǎng luoäc khoâng kyõ coù theå gaây ngoä ñoäc caáp vôùi bieåu hieän nhöùc ñaàu, choùng maët buoàn noân, tröôøng hôïp naëng coù theå töû vong. Ngay caû khi ñaõ luoäc kyõ, moùn mǎng (neáu ñöôïc duøng thöôøng xuyeân) cuõng coù theå gaây ngoä ñoäc maõn tính, khieán cô theå suy nhöôïc, meät moûi, yeáu cô... Nguyeân nhaân laø chaát HCN coù nhieàu trong mǎng khi vaøo cô theå seõ bieán thaønh chaát ñoäc. Treû em, ngöôøi giaø yeáu deã nhaïy caûm vôùi ñoäc tính cuûa noù. Vôùi lieàu 50-60 mg (töùc vaøo khoaûng 200g mǎng töôi chöa luoäc), HCN seõ gaây cheát ngöôøi, baét ñaàu vôùi caùc trieäu chöùng khoù thôû, maát tri giaùc, lieät cô, co giaät, ngöøng thôû...

Löôïng HCN thay ñoåi tuøy loaïi mǎng, muøa thu haùi vaø thoå nhöôõng. Chaúng haïn, mǎng thu haùi ôû Haø Noäi vaøo thaùng 9 vaø ôû TP HCM vaøo thaùng 8 thöôøng coù haøm löôïng HCN cao hôn so vôùi mǎng laáy sau thaùng 12 (taïi cuøng moät ñòa ñieåm). Mǎng tre gai coù nhieàu HCN nhaát neân ít khi ñöôïc duøng laøm thöùc ǎn. Coøn mǎng tre vaàu (loaïi ñöôïc öa chuoäng nhaát) cuõng coù haøm löôïng HCN cao hôn saén. Ngoaøi ra, neáu nhö trong saén, chaát HCN chæ taäp trung hai ñaàu, voû vaø loõi thì ôû mǎng, noù coù maët ôû toaøn boä phaàn ǎn ñöôïc.

Ñeå loaïi boû HCN trong mǎng, caàn luoäc vaø ngaâm kyõ. Trong 100 g mǎng töôi chöa luoäc coù 32-38 mg HCN. Ô' mǎng ñaõ luoäc kyõ (ñoå nöôùc), löôïng chaát naøy coøn 2,7 mg, ôû mǎng töôi ngaâm chua laø 2,2 mg, ôû nöôùc luoäc mǎng laø 10 mg.

13.- Caùch xöû lyù khi bò ong ñoát

* Hoûi: Xin baùc só cho bieát caùch xöû lyù khi bò ong ñoát vaø moät soá chi tieát veà ong ñoäc. Chaùu coù ngöôøi baïn ñi laøm döï aùn ôû röøng saâu, bò ong ñoát khoâng ñöôïc chöõa trò kòp thôøi neân ñaõ töû vong raát thöông taâm.

Traû lôøi: Ong voø veõ laø thuû phaïm cuûa nhieàu ca töû vong. Ñeå vieäc cöùu chöõa coù hieäu quaû cao, naïn nhaân bò ong ñoát caàn ñöôïc phaùt hieän vaø sô cöùu caøng sôùm caøng toát (trong voøng 10-15 phuùt). Ñieàu naøy ñaëc bieät quan troïng neáu ngöôøi beänh bò ñoát bôûi caùc loaïi ong maø noïc coù ñoäc toá cao nhö ong voø veõ. Caùc ñoäng taùc sô cöùu bao goàm: röûa xaø phoøng (hoaëc chaát kieàm nheï) ôû veát caén roài chöôøm laïnh; sau ñoù chuyeån beänh nhaân leân tuyeán y teá coù ñieàu kieän. Taïi ñaây, nhaân vieân y teá vöøa soi kính luùp ñeå gaép voøi ong, vöøa cho ngöôøi beänh uoáng thuoác khaùng histamin vaø khaùng sinh ngay. Caùc bieän phaùp can thieäp tích cöïc bao goàm choáng ñau ngöùa taïi choã, choáng soác phaûn veä (neáu coù), cho thôû oâxy, ñaët noäi khí quaûn laøm thoâng ñöôøng thôû. Vôùi nhöõng beänh nhaân naëng, phaûi loïc maùu ngoaøi thaän sôùm môùi cöùu ñöôïc sinh maïng vaø baûo ñaûm khoâng ñeå laïi di chöùng veà sau. Nhöõng beänh nhaân naøy caàn ñöôïc chuyeån leân ñieàu trò tuyeán cao, nôi coù ñuû ñieàu kieän veà kyõ thuaät vaø trang thieát bò.

Noïc ñoäc cuûa ong voø veõ goàm caùc chaát histamin (gaây dò öùng raát maïnh vaø raát nhanh, khoaûng 20-30 phuùt sau khi bò ñoát) caùc enzym, peptid ñoäc, serotonin vaø kinin. Caùc chaát naøy gaây soác phaûn veä nhanh, ñau buoát, söng neà taïi choã vaø lan toûa, daãn ñeán toån thöông gan vaø suy gan, toån thöông thaän vaø suy thaän, tieâu cô vaân, tan maùu. Tuøy soá noát ñoát vaø phaûn öùng cuûa töøng caù theå, beänh nhaân coù theå bò phuø maët, thanh khí pheá quaûn vaø thanh moân, khoù thôû, noùi khaøn; coù theå lieät thaàn kinh (maët, ngoaïi bieân, maét), thaäm chí bò toån thöông thaàn kinh lan toûa raát naëng neà. Ñoäc chaát cuûa noïc ong voø veõ coøn coù theå gaây nhöôïc cô traàm troïng.

Trong caùc loaøi ong gaây cheát ngöôøi, thöôøng gaëp nhaát laø ong voø veõ, goàm 2 loaïi:

- Loaïi nhoû: Thaân maøu ñen, vaøng xen keõ, buïng coù moät khoanh vaøng roäng; laøm toå cao, thích soáng gaàn hôi aám cuûa con ngöôøi vaø gia suùc. Ñoäc tính cuûa noïc ong naøy khaù cao; neáu bò ñoát 40-50 noát (ôû treû em laø 30 noát), beänh nhaân raát deã töû vong neáu khoâng ñöôïc cöùu chöõa tích cöïc, ñuùng caùch vaø trieät ñeå.

- Loaïi to: Laøm toå treân maët ñaát hoaëc hoá ñaát, raát ñoäc. Chæ 1-2 con ñoát ñaõ coù theå gaây soát. Chuùng thöôøng laøm toå ôû caùc goø, ñoài, moâ ñaát cao hôi yeân tónh, thöôøng xa nhaø vaø nôi thaû gia suùc