Nguyen manh Trinh ( NMT) : _ Nhaø Xuaát Baûn Vaên Ngheä vöøa cho phaùt haønh moät taùc phaåm môùi cuûa anh, xin anh cho bieát moät vaøi chi tieát veà cuoán saùch?

Ngoâ Theá Vinh ( NTV)_ "Cöûu Long Caïn Doøng Bieån Ñoâng Daäy Soùng" laø tieâu ñeà cuûa moät chöông saùch ñöôïc choïn laøm teân cuûa taùc phaåm cuõng laø 2 chuû ñeà chính cuûa cuoán saùch. Saùch daøy 648 trang vôùi baûn ñoà vaø hình aûnh vaø laø moät döõ kieän tieåu thuyeát hay tieåu thuyeát tö lieäu.

NMT_ Theo lôøi daãn nhaäp "Cöûu Long Caïn Doøng Bieån Ñoâng Daäy Soùng" laø moät döõ kieän tieåu thuyeát, danh xöng naøy coù veû laï xin anh giaûi thích.

NTV_ Tieåu thuyeát ñöôïc ñònh nghóa nhö saûn phaåm cuûa töôûng töôïng nhöng ôû chöøng möïc naøo ñoù vaãn phaûn aùnh thöïc taïi cuoäc soáng. Trong döõ kieän tieåu thuyeát tuy phaàn hö caáu chieám moät tyû leä thöù yeáu nhöng khoâng theå thieáu ñeå chuyeân chôû nhöõng söï kieän ñaày aép töø cuoäc soáng maø ngöôøi vieát muoán ñöa vaøo taùc phaåm baèng khoâng thì cuoán saùch trôû thaønh 1 taøi lieäu bieân khaûo.

Faction laø moät töø nghe coù veû laï nhöng khoâng hoaøn toaøn môùi, laø moät thuaät ngöõ ngaén goïn vaø yù nghóa coâ ñoïng trong tieáng Anh goàm keát hôïp hai chöõ fact & fiction.

Faction coù theå taïm dòch laø döõ kieän tieåu thuyeát hay tieåu thuyeát tö lieäu (1) laø moät theå loaïi vaên hoïc hay phim aûnh vaän duïng ngöôøi thaät, vieäc thaät maø cöù nhö laø hö caáu; hay noùi moät caùch khaùc laø duøng ngöôøi thaät, vieäc thaät nhö thaønh toá thieát yeáu trong vieäc hình thaønh taùc phaåm döôùi daïng tieåu thuyeát; (2) coâng trình vaên hoïc hay ñieän aûnh trong ñoù laø moät troän laãn döõ kieän vaø hö caáu.

Laø kyõ thuaät vieát ñaõ ñöôïc caùc taùc giaû vaän duïng töø bao thaäp nieân roài. Ñieån hình nhö James A. Michener, tieåu thuyeát gia Myõ ñaõ theå hieän kyõ thuaät vieát naøy qua nhieàu taùc phaåm ñoà soä nhö Hawaii, Texas, Alaska, Mexico, Caribbean, ... ñaày aép nhöõng tö lieäu veà lòch söû ñòa lyù vaø nhaân vaên nhö keát quaû cuûa nhöõng noã löïc beàn bæ tra cöùu vaø khai quaät, chæ coù phaàn hö caáu laø nhaân vaät daãn daét ngöôøi ñoïc qua xuyeân suoát cuûa taùc phaåm! Neáu coù dòp leân Alaska, anh coù theå tôùi thaêm moät caên nhaø nhoû bình dò nhö moïi caên nhaø khaùc nhöng ñaõ trôû thaønh moät tuï ñieåm du lòch vì ñoù laø nôi Michener ñaõ tôùi ñeå soáng vaø vieát taùc phaåm ñoà soä veà lòch söû Alaska töø thôøi hoang sô tôùi hieän ñaïi - nhö moät tieåu thuyeát tö lieäu...

NMT_ Trong caùc taùc phaåm ñaõ xuaát baûn nhö "Voøng Ñai Xanh", "Maët Traän ÔÛ Saøi Goøn" cuõng coù raát nhieàu döõ kieän laáy ra ôû ñôøi soáng hieän thöïc ngoaøi ñôøi, theo anh coù söï khaùc bieät naøo vôùi taùc phaåm "Cöûu Long Caïn Doøng Bieån Ñoâng Daäy Soùng"?

NTV_ Khôûi ñi töø moái quan taâm: "moâi sinh vaø phaùt trieån" löu vöïc Soâng Mekong vaø Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, toâi coù yù ñònh vieát moät cuoán saùch, toâi cuõng laïi ñöùng tröôùc löïa choïn nhö khi vieát cuoán "Voøng Ñai Xanh" lieân quan tôùi vaán ñeà Ngöôøi Thöôïng vaø Cao nguyeân, thay vì laø moät taøi lieäu bieân khaûo khoâ khan toâi ñaõ choïn hình thöùc döõ kieän tieåu thuyeát. Toâi cuõng ñaõ daønh khaù nhieàu thôøi gian vaø coâng söùc ñeå hoaøn thaønh cuoán saùch. "Cöûu Long Caïn Doøng Bieån Ñoâng Daäy Soùng" coù khaùc vôùi nhöõng cuoán saùch tröôùc laø phaàn tö lieäu thì ñaày aép trong khi hö caáu chæ chieám moät tyû leä raát nhoû.

NMT_ Neáu tieåu thuyeát maø chöùa ñöïng quaù nhieàu döõ kieän vaø chi tieát, laïi theâm khoâng phaûi chæ laø caâu chuyeän cuûa moät doøng soâng maø thoâi maø coøn raát ña dieän lieân quan tôùi nhieàu laõnh vöïc khaùc nhau, theo anh nhö vaäy coù theå laøm cuoán saùch quaù khoâ khan vaø ít haáp daãn, anh laøm theá naøo ñeà traùnh vaán naïn naøy?

NTV_ Sau nhöõng giôø laøm vieäc ñaõ thaät moûi meät caàn tìm ñoïc moät cuoán tieåu thuyeát vôùi nhöõng tình tieát eùo le vaø haáp daãn ñeå giaûi trí thì "Cöûu Long Caïn Doøng Bieån Ñoâng Daäy Soùng" khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu cuûa ñoái töôïng ñoäc giaû aáy. Ngay töø caùc böôùc ñaàu khôûi söï vieát cuoán saùch toâi ñaõ khoâng coù chuû ñònh hình thaønh moät taùc phaåm nhö vaäy.

NMT_ OÂ nhieãm moâi sinh laø ñeà taøi quen thuoäc vôùi caû theá giôùi chöù khoâng phaûi rieâng vôùi ngöôøi Vieät Nam, löïa choïn ñeà taøi naøy anh coù sôï seõ laäp laïi nhöõng ñieàu maø nhieàu ngöôøi ñaõ ñeà caäp ñeán?

NTV_ Choáng oâ nhieãm baûo veä moâi tröôøng laø ñeà taøi quen thuoäc ñöôïc nhaéc tôùi caøng ngaøy caøng nhieàu hôn trong suoát nöûa theá kyû qua "nhö nhöõng khaåu hieäu" nhöng thöïc teá haønh ñoäng thì quaù ít vaø haäu quaû laø söï suy thoaùi toaøn heä sinh thaùi cuûa haønh tinh naøy phaàn lôùn do chính con ngöôøi gaây ra chöù khoâng phaûi do thieân tai. Khoâng bao giôø coù vaán ñeà oâ nhieãm moâi sinh cho rieâng Vieät Nam hay Trung Quoác trong theá kyû toaøn caàu hoùa naøy. Khoùi thaûi töø nhöõng nhaø maùy chaïy than cuõ kyõ ôû Hoa Nam khoâng chæ ñaàu ñoäc buoàng phoåi cuûa ngöôøi daân Trung Quoác maø taùc haïi treân cö daân cuûa toaøn vuøng Ñoâng Nam AÙ. Chaéc anh khoâng queân vuï chaùy röøng ôû ñaûo quoác Nam Döông nhöng khoùi vaø tro than laïi ñoå xuoáng maõi taän caùc xöù Maõ Lai vaø Singapore... Nhö vaäy oâ nhieãm baàu khí quyeån, oâ nhieãm nguoàn nöôùc laø vaán ñeà cuûa toaøn vuøng toaøn caàu chöù khoâng coù ranh giôùi cho moät quoác gia rieâng leû naøo. Do ñoù maø trong [Ngaøy Nöôùc Theá Giôùi_ World Water Day 22- 03- 1999] chuû ñeà ñöa ra raát yù nghóa laø "Moïi Ngöôøi Ñeàu Soáng ÔÛ Döôùi Nguoàn_ Everybody Lives Downstream", ñieàu naøy hoaøn toaøn ñuùng ñoái vôùi con Soâng Mekong voán laø moät con soâng quoác teá chaûy qua 7 quoác gia trong ñoù coù Vieät Nam ôû cuoái nguoàn. Khoâng moät quoác gia rieâng reõ naøo coù khaû naêng baûo veä chæ rieâng khuùc soâng chaûy qua laõnh thoå cuûa mình neáu khoâng coù ñöôïc "Moät Tinh Thaàn Soâng Mekong_ The Mekong Spirit" nghóa laø moät tinh thaàn hôïp taùc vaø traùch nhieäm cho phuùc lôïi chung trong keá hoaïch khai thaùc haøi hoøa vaø phaùt trieån beàn vöõng nguoàn nöôùc nguoàn taøi nguyeân cuûa con Soâng Mekong nhö moät toaøn theå.

NMT_ Coù ngöôøi thaéc maéc, trong khi luõ luït hoaønh haønh nhö theá naøy maø baûo Soâng Cöûu Long caïn doøng coù phaûi ñoù laø söï nghòch lyù khoâng?

NTV_ Coù veû nghòch lyù laø do thôøi ñieåm ra maét cuoán saùch. Toâi cuõng ñöôïc nghe keå laïi laø coù vò tu só ñang lo vieäc cöùu trôï chæ môùi nghe teân cuoán saùch ñaõ phaùt bieåu: " Ñang luõ luït ngaäp trôøi vôùi nhaø troâi ngöôøi cheát maø noùi Soâng Cöûu Long caïn doøng laø theá naøo?" Caâu hoûi cuûa anh vaø söï ngaïc nhieân cuûa moät soá ngöôøi caøng khieán toâi theâm baên khoaên. Luõ luït vaø haïn haùn nhö hai hieän töôïng ñoái nghòch xaûy ra theo chu kyø haøng naêm "vôùi möùc ñoä caøng ngaøy caøng traàm troïng hôn" vaãn ñöôïc ngöôøi daân coi nhö laø "thieân tai" nhöng thöïc chaát laø do chính con ngöôøi töï gaây ra. Do nhöõng phaù huûy heä sinh thaùi voán phöùc taïp vaø cuõng heát söùc mong manh cuûa con Soâng Mekong; bao goàm nhöõng tai öông töø thöôïng nguoàn nhö: (1) xaây caùc ñaäp thuûy ñieän chaën nöôùc ñoåi doøng soâng Mekong (ñaùng keå nhaát laø chuoãi nhöõng con ñaäp baäc theàm khoång loà Vaân Nam), (2) phaù huûy töïï saùt nhöõng khu röøng möa (voán coù taùc duïng giöõ nöôùc vaø ñieàu hoøa löu löôïng doøng soâng trong 2 muøa khoâ luõ), (3) phaù nhöõng khoái ñaù khai thoâng loøng soâng (ñeå môû thuûy loä töø Vaân Nam xuoáng taän Nam Laøo), (4) caùc ñaäp thuûy ñieän ñöa tôùi ñieän khí hoùa, kyõ ngheä hoùa vaø caû ñoâ thò hoùa, truùt ñoå chaát pheá thaûi xuoáng soâng. Coäng theâm vôùi nhöõng sai laàm thuûy lôïi nôi haï nguoàn, nhö ngay taïi Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long vôùi haäu quaû nhaõn tieàn laø: luït seõ raát lôùn ngay muøa möa (nhö hieän nay), haïn haùn seõ gay gaét hôn trong muøa khoâ, nöôùc soâng ngaøy caøng oâ nhieãm vaø theâm naïn ngaäp maën caøng ngaøy caøng vaøo saâu trong ñaát lieàn. Baûo raèng laïc quan hay bi quan, caû hai ñeàu mang hình aûnh nhöõng con ñaø ñieåu tröôùc nguy cô chæ bieát ruùc ñaàu xuoáng caùt.

NMT_ Trong taùc phaåm coù nhieàu ñoaïn kyù ghi cheùp laïi nhöõng cuoäc du khaûo hoaëc quan saùt thöïc ñòa raát hay. Anh ñaõ traûi qua bao nhieâu ngaøy ñeå coù nhöõng ñoaïn kyù nhö vaäy.

NTV_ Toâi vaãn giöõ thoùi quen hoài laøm baùo sinh vieân, thöôøng laø "môû moät hoà sô" veà nôi döï ñònh tôùi neân bieát tröôùc seõ tìm kieám gì ôû chuyeán ñi ñoù, dó nhieân chuyeán ñi naøo thì cuõng coù nhöõng tình côø thuù vò khoâng heà ñöôïc bieát tröôùc. Nhö môùi ñaây trong moät chuyeán veà thaêm mieät Haäu Giang Chaâu Ñoác khi tôùi thaêm ngoâi laøng Ña Phöôùc gaëp nhöõng "Ngöôøi Chaø Chaâu Giang" _ thöïc söï hoï khoâng phaûi laø ngöôøi Maõ Lai nhö ngöôøi daân ñòa phöông vaãn nghó nhöng hoï laø nhöõng ngöôøi Chaêm soáng soùt chaïy thoaùt töø vöông quoác Champa tieâu vong, hoï cuõng coøn laø haäu dueä cuûa ñoäi quaân Coân Man coù coâng lôùn giuùp Thoaïi Ngoïc Haàu ñieàu ñoäng ñaùm söu daân Khmer ngaøy ñeâm ñaøo xong con Kinh Vónh Teá daøi ngoùt 100km ra tôùi Haø Tieân vaø sau ñoù ñöôïc trieàu ñình Hueá ñeàn coâng cho laäp 7 laøng ôû Chaâu Ñoác coøn toàn taïi tôùi ngaøy nay. Toâi ñaõ khoâng tôùi ñoù nhö moät du khaùch, maø laø moät "field- trip", moät chuyeán trôû veà vôùi caûnh vôùi ngöôøi ñeå tìm laïi tìm laïi khoaûng thôøi gian ñaõ maát... Trao ñoåi troø chuyeän vôùi ngöôøi laùi ñoø ñöa chuùng toâi töø thaønh phoá Chaâu Ñoác sang beân Coàn Tô Luïa, chaéc haún sau ñoù anh ta ñaõ coù caùi nhìn khaùc hôn vôùi nhöõng "Ngöôøi Chaø" nôi ngoâi laøng Ña Phöôùc aáy.

NMT_ Anh coù nghó raèng theâm moät ngöôøi ñoïc laø theâm moät ngöôøi hieåu roõ ñeå höôûng öùng tham gia "Cöùu laáy Doøng Soâng"vaø anh coù döï truø phöông caùch ñeå phoå bieán taùc phaåm naøy moät caùch roäng raõi?

NTV_ Tröôùc khi laø moät cuoán saùch hoaøn chænh, ñaõ coù moät soá chöông ñöôïc ñaêng taûi treân caùc taäp san nhö Ñi Tôùi , Vaên Hoïc, Hôïp Löu, Theá Kyû 21... toâi cuõng ñaõ nhaän ñöôïc moät soá feedback töø baïn ñoïc vaø baèng höõu. Trong moät chuyeán ñi Hoa Thònh Ñoán hoài thaùng 7 môùi ñaây, toâi ñöôïc giôùi thieäu vôùi moät ngöôøi chöa bao giôø quen, anh coù ñoïc maáy baøi vieát cuûa toâi veà con Soâng Mekong ñaêng treân TK 21, tröôùc ñoù anh vaãn töôûng raèng toâi laø chuyeân vieân laøm cho World Bank chöù khoâng phaûi thuoäc ngaønh y. Noùi chung, thì soá ngöôøi ñoïc caùc baøi vieát cuûa toâi khoâng nhieàu nhöng hoï laïi laø nhöõng ngöôøi raát nhaäy caûm vaø cuøng chia xeû vôùi caùc vaán ñeà toâi neâu ra. Toâi raát mong coù theâm nhieàu ñoäc giaû nhö vaäy nhaát laø caùc baïn treû ñoái vôùi cuoán saùch vöøa hoaøn taát. Söï hieåu bieát vaø moái quan taâm cuûa nhieàu ngöôøi seõ daãn tôùi haønh ñoäng höôûng öùng "Cöùu laáy Doøng Soâng". Anh hoûi coù phöông caùch ñeå phoå bieán taùc phaåm naøy moät caùch roäng raõi thì theo toâi vôùi caùc baøi ñieåm saùch treân caùc baùo, treân ñaøi phaùt thanh, caû caùc baøi treân caùc trang löôùi Internet cuõng nhö cuoäc noùi chuyeän vôùi anh ñaây, taát caû ñeàu coù taùc duïng ñöa cuoán saùch tôùi ngöôøi ñoïc. Neáu coù theâm caùc buoåi ra maét saùch cuõng laø hình thöùc giôùi thieäu raát toát.

NMT_ Taïi sao nhöõng ngöôøi trong chaùnh quyeàn Vieät Nam laïi coi thöôøng söï nhieãm maën cuûa Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long? Trong "Cöûu Long Caïn Doøng Bieån Ñoâng Daäy Soùng", anh coù veû kyø voïng nhieàu ñeán nhöõng ngöôøi soáng ôû haûi ngoaïi trong vieäc giaûi quyeát vaán naïn naøy? Anh khoâng hy voïng ôû nhöõng ngöôøi trong nöôùc sao?

NTV_ Toâi khoâng nghó laø nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo coù traùch nhieäm ôû trong nöôùc laïi khoâng bieát ñeán nhöõng tai öông ñang xaûy ra nôi Ñoàng baèng Soâng Cöûu Long trong ñoù coù naïn ngaäp maën caøng ngaøy caøng vaøo saâu trong ñaát lieàn. Chæ coù ñieàu caùch nhìn vaø taàm nhìn cuûa hoï xa ñöôïc tôùi ñaâu trong thôøi kyø ñöôïc meänh danh laø Ñoåi Môùi naøy. Hoï ñang voäi vaõ choïn nhöõng böôùc phaùt trieån khoâng beàn vöõng baèng caùi giaù moâi sinh phaûi traû di luïy cho caùc theá heä veà sau naøy. Ñoái vôùi hoï khi ñöùng tröôùc nhöõng nhu caàu caáp thieát cuûa caùi aên caùi maëc thì baûo veä moâi sinh laø chuyeän quaù xa vôøi. "Chöa thaáy quan taøi chöa ñoå leä" caâu noùi bình daân aáy phaûn aùnh taàm nhìn cuûa nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo trong nöôùc.

Noùi tôùi baûo veä moâi sinh thì khoâng coù phaân bieät ngöôøi Vieät ôû haûi ngoaïi hay ngöôøi Vieät ôû trong nöôùc. Moãi ngöôøi töø vò trí sinh hoaït cuûa mình, vôùi caûnh giaùc vaø yù thöùc, baèng nhöõng con ñöôøng vaø phöông tieän khaùc nhau nhöng cuøng nhìn veà moät höôùng laø "baûo veä moâi tröôøng soáng" trong caùc böôùc phaùt trieån beàn vöõng vaø haøi hoøa. Baûo veä moâi sinh khoâng phaûi laø moät khaåu hieäu voâ hoàn, moät thöù clicheù ñaõ moøn cuõ maø luoân luoân coù moät noäi dung môùi vaø tích cöïc khi böôùc sang theá kyû toaøn caàu hoùa naøy. Moät ví duï, caây caàu Myõ Thuaän ngay sau khaùnh thaønh 05 - 2000, ñaõ trôû thaønh moät tuï ñieåm du lòch vaø trong nhieàu ngaøy laø moät baõi raùc, ñoù laø nhöõng ñoáng raùc thaáy ñöôïc treân saøn caàu nhöng coøn bao nhieâu ñoáng raùc khoång loà: chaát thaûi kyõ ngheä vaø tieän duïng gia cö ñoå xuoáng töø Vaân Nam vaø suoát doïc con Soâng Mekong? Baõi raùc caàu Myõ Thuaän chæ laø moät ví duï raát nhoû cuûa taàm nhìn maét chim khieán chuùng ta phaûi coù moät caùi nhìn toaøn caûnh vôùi taàm nhìn veä tinh veà moâi tröôøng soáng ñang suy thoaùi raát nhanh khoâng chæ ôû Vieät Nam maø laø toaøn löu vöïc Soâng Mekong.

NMT_ Trong nhöõng nhaân vaät cuûa taùc phaåm coù möôøng töôïng phaûng phaát khuoân daùng coù thöïc ôû ngoaøi ñôøi, coù phaûi ñoù laø chuû taâm cuûa anh?

NTV_ Neáu nhö caùc nhaân vaät trong "Cöûu Long Caïn Doøng Bieån Ñoâng Daäy Soùng" nhö nhöõng nhaø hoaït ñoäng baûo veä moâi sinh maø laïi phaûng phaát gioáng nhö maãu ngöôøi thaät ngoaøi ñôøi thì ñoù chaúng laø daáu hieäu ñaùng möøng hay sao? Nhöõng nhaân vaät aáy khoâng hoaøn toaøn hö caáu, hoï laø nhöõng chuyeân vieân khoa hoïc kyõ thuaät trong Nhoùm Baïn Cöûu Long, nhöõng thaønh vieân cuûa Dieãn Ñaøn Soâng Mekong _ Mekong Forum, caùc chuyeân gia ñoäc laäp ôû khaép caùc quoác gia treân theá giôùi thuoäc moïi löùa tuoåi khoâng thieáu ngöôøi ñaõ böôùc qua khaù xa caùi tuoåi "thaát thaäp coå lai hy" ñaõ töøng laø chuyeân vieân cao caáp cuûa caùc toå chöùc quoác teá nhö Lieân Hieäp Quoác cho duø ñaõ nghæ höu_ hoï laø nhöõng ngöôøi raát sôùm vaø beàn bæ khoâng ngöøng quan taâm tôùi vaán ñeà moâi sinh, tôùi heä sinh thaùi cuûa con Soâng Mekong trong moät caùi nhìn ñòa dö chaùnh trò_ geopolitics, cuûa toaøn vuøng vôùi 7 quoác gia doïc theo hai beân bôø con Soâng Mekong ra tôùi Bieån Ñoâng. Hoï seõ laø "chaát xaùm" laø boä tham möu _ moät "think tank" cho noã löïc baûo veä moâi sinh vaø phaùt trieån beàn vöõng cuûa Vieät Nam trong hieän taïi vaø töông lai.

NMT_ Môû ngoaëc veà nhaân vaät bí thö huyeän uûy Möôøi Nhe (Ch. XV, tr. 194 - 197) coù phaûi anh muoán xaây döïng moät nhaân vaät phaûn dieän ñeå laøm noåi baät nhöõng nhaân vaät ôû haûi ngoaïi?

NTV_ Anh coù khuynh höôùng ñoái choïi moät Vieät Nam beân trong vaø beân ngoaøi. Chuùng ta cuõng khoâng thieáu nhöõng nhaân vaät phaûn dieän caû ôû haûi ngoaïi. Möôøi Nhe khoâng phaûi "ñöôïc xaây döïng nhö moät nhaân vaät phaûn dieän ñeå laøm noåi baät nhöõng nhaân vaät haûi ngoaïi" nhö anh nghó ñaâu. Nhöng anh ta laø moät "nhaân vaät ñieån hình" khaù phoå bieán ôû Vieät Nam hieän nay. Möôøi Nhe khoâng ôû trong soá nhöõng "OÂng Tö Baûn Ñoû" nghóa laø thoaùi hoùa vaø tham nhuõng. Möôøi Nhe laø hình aûnh hieám hoi cuûa nhöõng ngöôøi Coäng Saûn chaân chính coøn vöông soùt laïi, töøng gian khoå hy sinh vaø caû bò thöông hö moät maét trong khaùng chieán, nay laøm huyeän uûy Tam Noâng raát ñoãi yeâu thöông queâ höông Ñoàng Thaùp. Moâi sinh ñoái vôùi Möôøi Nhe laø caùi moâi tröôøng soáng sao cho "deã thôû" ñoái vôùi baø con. Cöùu caùnh aáy ñaõ bieän minh cho moïi phöông tieän hieän ñaïi ñöôïc ñem ra aùp duïng "ñaïi traø" cho khaép vuøng Tam Noâng: phaù röøng traøm vôùi caû maùy cöa, ñaùnh caù khoâng phaûi chæ coù löôùi maø caû vôùi chaát noå vaø ñieän xoeït, saên chim khoâng chæ coù baãy maø coøn ñuû loaïi suùng vôùi ñaïn gheùm vaø caû oáng nhaém. Chính saùch "laøm nhanh aên mau" cuûa Möôøi Nhe ñaõ khieán cho caûnh quan Tam Noâng thay ñoåi töøng ngaøy, röøng traøm khuyeát töøng maûng, caù toâm baát keå lôùn beù bò gieát haøng loaït noåi pheàu, chim thöôøng hay hieám quyù ñeàu gioáng nhau bò luøng saên nhö nhöõng con thòt. Noùi toùm laïi chæ trong moät "keá hoaïch nguõ nieân töï phaùt" Möôøi Nhe khoâng nhöõng ñem laïi cho baø con moät ñôøi soáng deã thôû maø coøn raát sung tuùc vaø caû hy voïng mau giaøu nöõa. Möôøi Nhe ñaõ ñaït thaønh tích kyû luïc veà nhöõng con soá: daân soá taêng khuûng khieáp gaáp ñoâi, dieän tích röøng traøm chæ coøn moät phaàn ba, trong traøm chim chæ rieâng loaøi haïc con soá tröôùc ñaây leân tôùi caû ngaøn nay chæ coøn khoaûng döôùi 500 con. Nhöng döôùi maét ngöôøi noâng daân ngheøo thì "ñoàng chí" Möôøi Nhe ñaõ coù coâng raát lôùn bieán vuøng ñeäm ngaäp nöôùc quanh Tam Noâng mau choùng thaønh moät quaän huyeän ñi leân caûnh truø phuù...

Nhöng vôùi caùi giaù raát maéc phaûi traû maø Möôøi Nhe khoâng thaáy: laø ñaõ huûy hoaïi vónh vieãn caû moät vuøng ñaàm laày vaø traøm chim voán laø moät kho taøng sinh hoïc phong phuù, caùi noâi cuûa chu kyø sinh saûn vaø taêng tröôûng cho raát nhieàu gioáng chim caù, caùc loaøi nhuyeãn theå vaø voâ soá nhöõng sinh vaät khaùc vaø cuõng laø trung taâm ñieàu hoøa nöôùc cho toaøn vuøng trong caû hai muøa khoâ luõ.

Nhö anh thaáy, Möôøi Nhe laø moät ñieån hình cuûa caû moät chính saùch meänh danh laø "Ñoåi Môùi" töø treân cao xuoáng tôùi haï taàng coát sao "laøm aên nhanh, thu hoaïch nhanh, vaø laøm giaøu nhanh_ ngay caû trong laõnh vöïc nghieân cöùu khoa hoïc" baát keå haäu quaû seõ ra sao ñoái vôùi nguoàn taøi nguyeân cuûa ñaát nöôùc töông lai.

NMT_ Nguyeân do nhöõng vaán naïn töø oâ nhieãm moâi sinh, ñeán ma tuùy ôû löu vöïc Soâng Mekong, ñeán nhieãm maën cuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, roài tranh giaønh ñaûo daàu ôû Bieån Ñoâng laø do chaùnh quyeàn caùc nöôùc chæ ñeå yù tôùi quyeàn lôïi cuïc boä tröôùc maét maø queân ñi nhöõng thaûm hoïa lôùn trong töông lai, coù phaûi?

NTV_ Nguoàn taøi nguyeân cuûa con Soâng Mekong vaø ngoaøi Bieån Ñoâng khoâng hoaøn toaøn cuûa rieâng moät nöôùc naøo, ai cuõng hieåu nhö vaäy nhöng vôùi nöôùc lôùn Trung Quoác nhö moät sieâu cöôøng thay vì haønh söû moät caùch coù traùch nhieäm thì laïi muoán oâm troïn heát cho rieâng mình. Caùc nöôùc nhoû coøn laïi thì cuõng khoâng hôn gì nghóa laø chia reõ, tìm nhöõng böôùc phaùt trieån rieâng leû baèng hình thöùc caïnh tranh trieät tieâu laãn nhau_ Zero Sum Competition. Ñaõ khoâng coù moät Tinh Thaàn Soâng Mekong, moät Tinh Thaàn AÙ Chaâu Thaùi Bình Döông, maø chæ coù khuûng hoaûng loøng tin caäy ñöa tôùi nhöõng cuoäc chaïy ñua voõ trang baèng nhöõng ñoàng tieàn phuùc lôïi voán ñaõ moûng manh treân ñaàu moãi ngöôøi daân trong vuøng. Böôùc phaùt trieån ñaït ñöôïc cuûa moãi nöôùc thì khoâng beàn vöõng, ñöa tôùi caïn kieät taøi nguyeân vaø oâ nhieãm moâi sinh, laïi ñang coù caû nguy cô noå ra moät chieán tranh vuøng _ moät traän Armageddon Ñoâng Phöông.

NMT_ Coù ngöôøi cho raèng nguyeân nhaân saâu xa laø söï hieän höõu cuûa caùc chaùnh quyeàn ñoäc taøi khoâng toân troïng nhaân quyeàn vaø söï thay ñoåi caùc theå cheá thaønh daân chuû thöïc söï môùi laø caùch giaûi quyeát hoaøn thieän? Nhöng coù leõ, vôùi tình theá naøy raát khoù ñeå thöïc hieän?

NTV_ Nhìn vaøo caùc quoác gia trong löu vöïc Soâng Mekong töø Trung Quoác xuoáng tôùi Mieán Ñieän, Thaùi Lan, Laøo, Cam Boát vaø Vieät Nam cho duø mang nhöõng teân goïi khaùc nhau nhöng ñoù vaãn laø nhöõng ñaát nöôùc khoâng coù daân chuû, vaãn laø nhöõng "xaõ hoäi hình thaùp_ social pyramid" noùi theo ngoân töø cuûa nhaø xaõ hoäi hoïc Mieán Kyaw Nyein, vôùi ñænh thaùp laø thieåu soá thoáng trò vaø döôùi ñaùy vaãn laø ña soá nhöõng ngöôøi daân ngheøo khoå bò khai thaùc vaø boùc loät. Trong lôøi keát cho cuoán saùch toâi coù vieát: [Vaø hieån nhieân khoâng coù giaûi phaùp ñôn leû cho vaán ñeà moâi sinh maø phaûi laø böôùc chuyeån hoùa cô baûn vaø ñoàng boä cuûa caùc heä thoáng xaõ hoäi töø "Toaøn Trò" tieán leân "Daân Chuû". Coù daân chuû laø coù cô hoäi môû mang daân trí vaø chính cö daân soáng hai beân bôø soâng Mekong seõ coù yù thöùc vaø tieáng noùi baûo veä doøng soâng nhö laø maïch soáng cuûa chính mình] (tr 606). Cô hoäi ñoàng ñeàu trong ñoù coù quyeàn ñöôïc uoáng moät nguïm nöôùc trong laønh, ñöôïc hít thôû moät baàu khoâng khí tinh khieát vaø coù töï do ñoù chính laø "nhaân quyeàn" chæ coù ñöôïc trong moät ñaát nöôùc daân chuû.

NMT_ Trung Quoác nhö moät ngöôøi ñieác khoâng theøm nghe caùc lôøi keâu goïi cuûa laân bang cuõng nhö caùc hoäi nghò chuyeân ngaønh veà doøng soâng. Theo anh laøm theá naøo ñeå buoäc hoï phaûi quan taâm tôùi quyeàn lôïi cuûa caùc quoác gia lieân heä?

NTV_ Böôùc ra töø nhöõng thaùng naêm bò lieät cöôøng Taây Phöông saâu xeù vôùi hoøa öôùc Nam Kinh ñöôïc xem nhö "noãi oâ nhuïc quoác gia", Trung Quoác ñang mau choùng vöôn leân nhö moät sieâu cöôøng; hoï raát saùng suoát vaø yù thöùc ñöôïc nhöõng ñieàu hoï ñang laøm vaø caàn laøm ñoái vôùi nguoàn nöôùc cuûa con Soâng Mekong, ñoái vôùi kho daàu khí chieán löôïc cuûa khu vöïc Bieån Ñoâng.

NMT_ Caùc hoäi nghò veà Soâng Mekong cuûa caùc quoác gia lieân heä vaø cuûa caû Lieân Hieäp Quoác coù giuùp ích gì trong vaán naïn keå treân?

NTV_ Haøng naêm vaãn coù nhöõng hoäi nghò nhö vaäy cuûa UÛy Ban Soâng Mekong (Mekong River Committee) tröôùc ñaây vaø nay laø UÛy Hoäi Soâng Mekong (Mekong River Commission). Baéc Kinh thì vaãn cöù böng bít moïi thoâng tin vaø raùo rieát xaây chuoãi nhöõng con ñaäp baäc theàm khoång loà Vaân Nam _ Mekong Cascades, baát chaáp haäu quaû ra sao ñoái vôùi caùc quoác gia döôùi nguoàn. Töø 1995, Baéc Kinh ñaõ döùt khoaùt töø choái gia nhaäp UÛy Hoäi Soâng Mekong ñeå töï do haønh ñoäng maø khoâng phaûi chòu söï raøng buoäc naøo vaø cuõng chaúng heà quan taâm tôùi noãi lo aâu cuûa caùc nöôùc laùng gieàng. Neáu phaûi leân tieáng thì Baéc Kinh "chæ reâu rao nhöõng nhöõng ñieàu lôïi loäc" cuûa caùc con ñaäp. Theâm bao nhieâu hoäi nghò ñi nöõa thì cuõng seõ khoâng ñi tôùi ñaâu neáu khoâng coù söï hieän dieän vaø tham gia hôïp taùc cuûa Trung Quoác, moät quoác gia trung taâm vôùi nöûa chieàu daøi con soâng Mekong chaûy trong laõnh thoå mình...

Rieâng vôùi chính quyeàn Haø Noäi, cuõng laø laàn ñaàu tieân sau bao nhieâu naêm im tieáng, ngaøy 13 thaùng 10 naêm 2000, ñeå traû lôøi cho moät baøi baùo nhan ñeà "The Mekong Choke Point" ñaêng treân tôø Far Eastern Economic Review soá thaùng 10/12/2000 ñeà caäp tôùi nhöõng con ñaäp treân doøng chính soâng Mekong tænh Vaân Nam gaây lo aâu cho caùc quoác gia döôùi nguoàn, phaùt ngoân vieân Boä Ngoaïi Giao Vieät Nam Phan Thuùy Thanh ñaõ keâu goïi Trung Quoác baûo ñaûm raèng caùc con ñaäp cuûa hoï khoâng gaây toån haïi moâi sinh cho con Soâng Mekong nôi haï nguoàn vaø phaûi duy trì söï beàn vöõng cuûa heä sinh thaùi toaøn con soâng trong söï bình ñaúng quyeàn lôïi ñoái vôùi moïi quoác gia trong löu vöïc.

Traû lôøi cuûa Baéc Kinh vaãn laø im laëng vaø tieáp tuïc söï böng bít. Ñoái vôùi caùc chuyeân gia am hieåu tình hình Chaâu AÙ, hoï coù nhaän ñònh laø Trung Quoác chöa heà coù moät hoà sô theo doõi toát_ good track record trong nhöõng coâng cuoäc hôïp taùc ña phöông maø ñieån hình laø keá hoaïch khai thaùc con soâng Mekong.

NMT_ Anh coù nghó tôùi moät aán baûn chuyeån ngöõ tieáng Anh cho taùc phaåm naøy ñeå phoå bieán ñeán theá giôùi hay ít ra tôùi 7 quoác gia trong löu vöïc Soâng Mekong?

NTV_ Moät aán baûn tieáng Anh, ñoù laø ñieàu toâi nghó tôùi vaø raát mong muoán nhöng coù leõ vôùi noäi dung coâ ñoïng hôn vaø ruùt ngaén khoaûng 300 trang. Thay cho tình traïng böng bít phaân hoùa cuïc boä giöõa caùc quoác gia thuoäc löu vöïc Soâng Mekong nhö hieän nay, thì thaùi ñoä côûi môû trao ñoåi thoâng tin trong söï töông kính vaø caûm thoâng seõ ñöa tôùi hôïp taùc vaø söï ganh ñua saùng taïo. Ñoù chính laø böôùc hình thaønh moät Tinh Thaàn Soâng Mekong höôùng veà nhöõng phuùc lôïi chung ñeå cuøng nhau khai thaùc moät caùch haøi hoøa taøi nguyeân phong phuù cuûa con soâng Mekong veà thuûy ñieän, thuûy lôïi, ngö nghieäp, giao thoâng, caû veà du lòch. Ñoù chính laø nhöõng vieân gaïch ñaët neàn moùng cho moät neàn Vaên Hoùa Hoøa Bình cuûa nhaân loaïi böôùc vaøo thieân nieân kyû môùi.

NMT_ Anh coù hy voïng naøo cho moät giaûi phaùp "Cöùu laáy doøng soâng Cöûu Long" cuõng nhö anh coù caàn noùi gì theâm vôùi ñoäc giaû?

NTV_ "Extinction is forever, Endangered means we still have time" _ Sea World San Diego. Göûi tôùi anh vaø baïn ñoïc caâu noùi yù nghóa aáy. Baùo ñoäng doøng soâng Mekong ñang laâm nguy coù nghóa laø chuùng ta coøn thôøi gian ñeå cöùu vaõn. Nhöng tôùi giai ñoaïn toaøn vuøng Ñoàng baèng Soâng Cöûu Long ñaõ oâ nhieãm ñaõ hoaøn toaøn ngaäp maën thì vónh vieãn chaúng coøn ñaâu moät neàn Vaên Minh Mieät Vöôøn vaø cuõng khoâng coøn ñaâu Vöïa Luùa ñeå nuoâi soáng ngoùt 100 trieäu daân cuûa caû nöôùc.